रंक आता राव झाले : vaibhavphatak12

जीत होता नाव झाले रंक आता राव
झाले कोंबड्याची बांग नाही आज
जागे गाव झाले जिंकताना हारलो
मी व्यर्थ सारे डाव झाले
आठवांना चाळताना झोंबणारे
घाव झाले वेध घेण्या काळजाचा
लाजण्याचे आव झाले चार नोटा
वाटता मी भुंकणारे म्याव झाले
वैभव फाटक ( २६-०२-२०१२)
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/

पहा ग़ालिब काय म्हणतो : विश्वस्त

"पहा ग़ालिब काय म्हणतो," असे
म्हणत समीक्षकसाहेबांनी हा
शेर ऐकवला -- /*बक़द्रे शौक़़
नहीं ज़र्फ़े-तंगनाए-ग़ज़ल
कुछ और चाहिए वुस‌्‌अत मेरे
बयाँ के लिए*/ (गझलेचे मैदान
लहान पडते आहे. मला थोडी मोठी
जागा हवी.
समीक्षकसाहेबांच्या मते
आकृतिबंधाच्या नियमांमुळे
एक्स्प्रेशनवर मर्यादा पडतात
ह्याची जाणीव ग़ालिबने ह्या
शेरामध्ये व्यक्त केली आहे.
परिसंवाद संपल्यावर मी
त्यांना ह्या ओळीची
पार्श्वभूमी थोडक्यात
सांगितली आणि हा शेर कसा
इंटरप्रिट करायला हवा ह्याची
कल्पना दिली. माझ्यापुरता हा
विषय तिथे संपला. पुढे काही
दिवसांनी हाच शेर मी मराठी
गझलविषयक एका पुस्तकात1
पाहिला. ह्यातही हा शेर एक
दाखला म्हणून उद्धृत केला आहे,
असं मला दिसलं. हा शेर भलताच
'कामाचा' वाटल्याने
समीक्षकांना ह्या शेराने
चांगली भुरळ घातली आहे हे
माझ्या ध्यानात आलं.
वस्तुस्थिती अशी आहे की
समीक्षात्मक लिखाणामध्ये
उद्धृत करावा असे ह्या
शेरामध्ये काहीही नाही.
संदर्भ ध्यानात न घेतल्याने
दोघाही समीक्षकांची गल्लत
झालेली आहे. ह्याउप्पर
ग़ालिबच असे म्हणतो असे सांगत
हा शेर मराठी वाचकांपुढे
ठेवला आहे. दीवाने ग़ालिबच्या
शेवटच्या गझलेमध्ये ह्या ओळी
आहेत. ही एक वैशिष्ट्यपूर्ण
गझल [1] आहे2. एक प्रयोग म्हणून
कवीने ह्या गझलेमध्ये एक
स्तुतिपर कविता समाविष्ट
केली आहे. ह्या कवितेची
सुरुवात उपर्युक्त ओळींनी
होते. कसीद्यामधील ज्या भागात
स्तुती केलेली असते त्या
भागाला 'मिदह' असे म्हणतात. हा
भाग ह्या गझलेमध्ये समाविष्ट
केला आहे. आणि असे करताना ही
सलग रचना आहे, एक ब्लॉक आहे,
क़ता आहे, ह्याचा निर्देश
क़ाफ़ ह्या मुळाक्षराने केला
आहे. ह्यामुळे वरील ओळींचा
अर्थ समजून घेण्याकरिता
पुढचामागचा संदर्भ लक्षात
घेणे आवश्यक होऊन बसते.
उपर्युक्त ओळींच्या आधारे
कवी गझलेकडून कसीद्याकडे
वळतो आहे. असे करत असताना कवी
म्हणतो की मला आपलं म्हणणं
मांडण्यासाठी म्हणजेच स्तुती
करण्यासाठी, दोन ओळी पुऱ्या
पडणार नाहीत. मला भरभरून
स्तुती करायची आहे आणि
त्यासाठी विस्ताराची गरज आहे.
उपर्युक्त दोन ओळींचा अर्थ
असा आहे. संक्षेप (Compactness) ही जशी
गझलेतील शेराची खासियत आहे
तशी विस्तार ही कसीद्याची
खासियत आहे. 'तंगनाए ग़ज़ल'
मध्ये गझलेचा कॉम्पॅक्टनेस
अभिप्रेत आहे आणि 'वुस्अत'
मध्ये कसीद्याचा विस्तार
अभिप्रेत आहे. 3 हा शेर म्हणजे
गझलेवरचं भाष्य, अनुभूतीचा
उद्गार, अनुभवाचे बोल असलं
काही नव्हे. मी उर्दूमधील ह्या
ओळींवर लिहिलेल्या 4-5
कॉमेंटरीज़ पाहिल्या. सगळेच
भाष्यकार 3-4 ओळींत अर्थ सांगून
पुढे गेलेले आहेत. कारण उघड
आहे. काही विशेष दिसले नाही
म्हणून. मराठी गझलेच्या
समीक्षकांनी मात्र ह्या
शेरातले पोटेन्शिअल बरोबर
हेरले आणि रदीफ़-क़ाफ़िया ने
मेटाकुटीला आलेल्या कवीला
मोठा आधार मिळाला. -- राजेंद्र
जोशी
------------------------------------------------------------------------------
1 पंडित, राम. /सुरेश भटांच्या
नंतरची गझल/. मुंबई:
अभिव्यक्ती ग्रंथ न्यास, २०१२.
प्रिंट. 2 हा दुवा संपादन
मंडळाने दिला आहे. 3 'वुस्अते
बयान' हा कसीद्याच्या
संदर्भात वापरला जाणारा शब्द
आहे. त्याचा इथे खुबीने उपयोग
केला आहे.
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/2737

[1]
http://www.columbia.edu/itc/mealac/pritchett/00ghalib/234/index_234.html?nagari

पहा ग़ालिब काय म्हणतो : विश्वस्त

"पहा ग़ालिब काय म्हणतो," असे
म्हणत समीक्षकसाहेबांनी हा
शेर ऐकवला -- /*बक़द्रे शौक़़
नहीं ज़र्फ़े-तंगनाए-ग़ज़ल
कुछ और चाहिए वुस‌्‌अत मेरे
बयाँ के लिए*/ (गझलेचे मैदान
लहान पडते आहे. मला थोडी मोठी
जागा हवी.
समीक्षकसाहेबांच्या मते
आकृतिबंधाच्या नियमांमुळे
एक्स्प्रेशनवर मर्यादा पडतात
ह्याची जाणीव ग़ालिबने ह्या
शेरामध्ये व्यक्त केली आहे.
परिसंवाद संपल्यावर मी
त्यांना ह्या ओळीची
पार्श्वभूमी थोडक्यात
सांगितली आणि हा शेर कसा
इंटरप्रिट करायला हवा ह्याची
कल्पना दिली. माझ्यापुरता हा
विषय तिथे संपला. पुढे काही
दिवसांनी हाच शेर मी मराठी
गझलविषयक एका पुस्तकात1
पाहिला. ह्यातही हा शेर एक
दाखला म्हणून उद्धृत केला आहे,
असं मला दिसलं. हा शेर भलताच
'कामाचा' वाटल्याने
समीक्षकांना ह्या शेराने
चांगली भुरळ घातली आहे हे
माझ्या ध्यानात आलं.
वस्तुस्थिती अशी आहे की
समीक्षात्मक लिखाणामध्ये
उद्धृत करावा असे ह्या
शेरामध्ये काहीही नाही.
संदर्भ ध्यानात न घेतल्याने
दोघाही समीक्षकांची गल्लत
झालेली आहे. ह्याउप्पर
ग़ालिबच असे म्हणतो असे सांगत
हा शेर मराठी वाचकांपुढे
ठेवला आहे. दीवाने ग़ालिबच्या
शेवटच्या गझलेमध्ये ह्या ओळी
आहेत. ही एक वैशिष्ट्यपूर्ण
गझल [1] आहे2. एक प्रयोग म्हणून
कवीने ह्या गझलेमध्ये एक
स्तुतिपर कविता समाविष्ट
केली आहे. ह्या कवितेची
सुरुवात उपर्युक्त ओळींनी
होते. कसीद्यामधील ज्या भागात
स्तुती केलेली असते दत्या
भागाला 'मिदह' असे म्हणतात. हा
भाग ह्या गझलेमध्ये समाविष्ट
केला आहे. आणि असे करताना ही
सलग रचना आहे, एक ब्लॉक आहे,
क़ता आहे, ह्याचा निर्देश
क़ाफ़ ह्या मुळाक्षराने केला
आहे. ह्यामुळे वरील ओळींचा
अर्थ समजून घेण्याकरिता
पुढचामागचा संदर्भ लक्षात
घेणे आवश्यक होऊन बसते.
उपर्युक्त ओळींच्या आधारे
कवी गझलेकडून कसीद्याकडे
वळतो आहे. असे करत असताना कवी
म्हणतो की मला आपलं म्हणणं
मांडण्यासाठी म्हणजेच स्तुती
करण्यासाठी, दोन ओळी पुऱ्या
पडणार नाहीत. मला भरभरून
स्तुती करायची आहे आणि
त्यासाठी विस्ताराची गरज आहे.
उपर्युक्त दोन ओळींचा अर्थ
असा आहे. संक्षेप (Compactness) ही जशी
गझलेतील शेराची खासियत आहे
तशी विस्तार ही कसीद्याची
खासियत आहे. 'तंगनाए ग़ज़ल'
मध्ये गझलेचा कॉम्पॅक्टनेस
अभिप्रेत आहे आणि 'वुस्अत'
मध्ये कसीद्याचा विस्तार
अभिप्रेत आहे. 3 हा शेर म्हणजे
गझलेवरचं भाष्य, अनुभूतीचा
उद्गार, अनुभवाचे बोल असलं
काही नव्हे. मी उर्दूमधील ह्या
ओळींवर लिहिलेल्या 4-5
कॉमेंटरीज़ पाहिल्या. सगळेच
भाष्यकार 3-4 ओळींत अर्थ सांगून
पुढे गेलेले आहेत. कारण उघड
आहे. काही विशेष दिसले नाही
म्हणून. मराठी गझलेच्या
समीक्षकांनी मात्र ह्या
शेरातले पोटेन्शिअल बरोबर
हेरले आणि रदीफ़-क़ाफ़िया ने
मेटाकुटीला आलेल्या कवीला
मोठा आधार मिळाला. -- राजेंद्र
जोशी
------------------------------------------------------------------------------
1 पंडित, राम. /सुरेश भटांच्या
नंतरची गझल/. मुंबई:
अभिव्यक्ती ग्रंथ न्यास, २०१२.
प्रिंट. 2 हा दुवा संपादन
मंडळाने दिला आहे. 3 'वुस्अते
बयान' हा कसीद्याच्या
संदर्भात वापरला जाणारा शब्द
आहे. त्याचा इथे खुबीने उपयोग
केला आहे.
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/2737

[1]
http://www.columbia.edu/itc/mealac/pritchett/00ghalib/234/index_234.html?nagari

पहा ग़ालिब काय म्हणतो : विश्वस्त

"पहा ग़ालिब काय म्हणतो," असे
म्हणत समीक्षकसाहेबांनी हा
शेर ऐकवला -- /*बक़द्रे शौक़़
नहीं ज़र्फ़े-तंगनाए-ग़ज़ल
कुछ और चाहिए वुस‌्‌अत मेरे
बयाँ के लिए*/ (गझलेचे मैदान
लहान पडते आहे. मला थोडी मोठी
जागा हवी.
समीक्षकसाहेबांच्या मते
आकृतिबंधाच्या नियमांमुळे
एक्स्प्रेशनवर मर्यादा पडतात
ह्याची जाणीव ग़ालिबने ह्या
शेरामध्ये व्यक्त केली आहे.
परिसंवाद संपल्यावर मी
त्यांना ह्या ओळीची
पार्श्वभूमी थोडक्यात
सांगितली आणि हा शेर कसा
इंटरप्रिट करायला हवा ह्याची
कल्पना दिली. माझ्यापुरता हा
विषय तिथे संपला. पुढे काही
दिवसांनी हाच शेर मी मराठी
गझलविषयक एका पुस्तकात1
पाहिला. ह्यातही हा शेर एक
दाखला म्हणून उद्धृत केला आहे,
असं मला दिसलं. हा शेर भलताच
'कामाचा' वाटल्याने
समीक्षकांना ह्या शेराने
चांगली भुरळ घातली आहे हे
माझ्या ध्यानात आलं.
वस्तुस्थिती अशी आहे की
समीक्षात्मक लिखाणामध्ये
उद्धृत करावा असे ह्या
शेरामध्ये काहीही नाही.
संदर्भ ध्यानात न घेतल्याने
दोघाही समीक्षकांची गल्लत
झालेली आहे. ह्याउप्पर
ग़ालिबच असे म्हणतो असे सांगत
हा शेर मराठी वाचकांपुढे
ठेवला आहे. दीवाने ग़ालिबच्या
शेवटच्या गझलेमध्ये ह्या ओळी
आहेत. ही एक वैशिष्ट्यपूर्ण
गझल [1] आहे2. एक प्रयोग म्हणून
कवीने ह्या गझलेमध्ये एक
स्तुतिपर कविता समाविष्ट
केली आहे. ह्या कवितेची
सुरुवात उपर्युक्त ओळींनी
होते. कसीद्यामधील ज्या भागात
स्तुती केलेली असते दत्या
भागाला 'मिदह' असे म्हणतात. हा
भाग ह्या गझलेमध्ये समाविष्ट
केला आहे. आणि असे करताना ही
सलग रचना आहे, एक ब्लॉक आहे,
क़ता आहे, ह्याचा निर्देश
क़ाफ़ ह्या मुळाक्षराने केला
आहे. ह्यामुळे वरील ओळींचा
अर्थ समजून घेण्याकरिता
पुढचामागचा संदर्भ लक्षात
घेणे आवश्यक होऊन बसते.
उपर्युक्त ओळींच्या आधारे
कवी गझलेकडून कसीद्याकडे
वळतो आहे. असे करत असताना कवी
म्हणतो की मला आपलं म्हणणं
मांडण्यासाठी म्हणजेच स्तुती
करण्यासाठी, दोन ओळी पुऱ्या
पडणार नाहीत. मला भरभरून
स्तुती करायची आहे आणि
त्यासाठी विस्ताराची गरज आहे.
उपर्युक्त दोन ओळींचा अर्थ
असा आहे. संक्षेप (Compactness) ही जशी
गझलेतील शेराची खासियत आहे
तशी विस्तार ही कसीद्याची
खासियत आहे. 'तंगनाए ग़ज़ल'
मध्ये गझलेचा कॉम्पॅक्टनेस
अभिप्रेत आहे आणि 'वुस्अत'
मध्ये कसीद्याचा विस्तार
अभिप्रेत आहे. 3 हा शेर म्हणजे
गझलेवरचं भाष्य, अनुभूतीचा
उद्गार, अनुभवाचे बोल असलं
काही नव्हे. मी उर्दूमधील ह्या
ओळींवर लिहिलेल्या 4-5
कॉमेंटरीज़ पाहिल्या. सगळेच
भाष्यकार 3-4 ओळींत अर्थ सांगून
पुढे गेलेले आहेत. कारण उघड
आहे. काही विशेष दिसले नाही
म्हणून. मराठी गझलेच्या
समीक्षकांनी मात्र ह्या
शेरातले पोटेन्शिअल बरोबर
हेरले आणि रदीफ़-क़ाफ़िया ने
मेटाकुटीला आलेल्या कवीला
मोठा आधार मिळाला. -- राजेंद्र
जोशी
------------------------------------------------------------------------------
1 पंडित, राम. सुरेश भटांच्या
नंतरची गझल. मुंबई: अभिव्यक्ती
ग्रंथ न्यास, २०१२. प्रिंट. 2 हा
दुवा संपादन मंडळाने दिला आहे.
3 'वुस्अते बयान' हा
कसीद्याच्या संदर्भात वापरला
जाणारा शब्द आहे. त्याचा इथे
खुबीने उपयोग केला आहे.
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/2737

[1]
http://www.columbia.edu/itc/mealac/pritchett/00ghalib/234/index_234.html?nagari

पहा ग़ालिब काय म्हणतो : विश्वस्त

"पहा ग़ालिब काय म्हणतो," असे
म्हणत समीक्षकसाहेबांनी हा
शेर ऐकवला -- /*बक़द्रे शौक़़
नहीं ज़र्फ़े-तंगनाए-ग़ज़ल
कुछ और चाहिए वुस‌्‌अत मेरे
बयाँ के लिए*/ (गझलेचे मैदान
लहान पडते आहे. मला थोडी मोठी
जागा हवी.
समीक्षकसाहेबांच्या मते
आकृतिबंधाच्या नियमांमुळे
एक्स्प्रेशनवर मर्यादा पडतात
ह्याची जाणीव ग़ालिबने ह्या
शेरामध्ये व्यक्त केली आहे.
परिसंवाद संपल्यावर मी
त्यांना ह्या ओळीची
पार्श्वभूमी थोडक्यात
सांगितली आणि हा शेर कसा
इंटरप्रिट करायला हवा ह्याची
कल्पना दिली. माझ्यापुरता हा
विषय तिथे संपला. पुढे काही
दिवसांनी हाच शेर मी मराठी
गझलविषयक एका पुस्तकात1
पाहिला. ह्यातही हा शेर एक
दाखला म्हणून उद्धृत केला आहे,
असं मला दिसलं. हा शेर भलताच
'कामाचा' वाटल्याने
समीक्षकांना ह्या शेराने
चांगली भुरळ घातली आहे हे
माझ्या ध्यानात आलं.
वस्तुस्थिती अशी आहे की
समीक्षात्मक लिखाणामध्ये
उद्धृत करावा असे ह्या
शेरामध्ये काहीही नाही.
संदर्भ ध्यानात न घेतल्याने
दोघाही समीक्षकांची गल्लत
झालेली आहे. ह्याउप्पर
ग़ालिबच असे म्हणतो असे सांगत
हा शेर मराठी वाचकांपुढे
ठेवला आहे. दीवाने ग़ालिबच्या
शेवटच्या गझलेमध्ये ह्या ओळी
आहेत. ही
एक वैशिष्ट्यपूर्ण गझल
आहे2. एक प्रयोग म्हणून कवीने
ह्या गझलेमध्ये एक स्तुतिपर
कविता समाविष्ट केली आहे. ह्या
कवितेची सुरुवात उपर्युक्त
ओळींनी होते. कसीद्यामधील
ज्या भागात स्तुती केलेली
असते दत्या भागाला 'मिदह' असे
म्हणतात. हा भाग ह्या
गझलेमध्ये समाविष्ट केला आहे.
आणि असे करताना ही सलग रचना
आहे, एक ब्लॉक आहे, क़ता आहे,
ह्याचा निर्देश क़ाफ़ ह्या
मुळाक्षराने केला आहे.
ह्यामुळे वरील ओळींचा अर्थ
समजून घेण्याकरिता
पुढचामागचा संदर्भ लक्षात
घेणे आवश्यक होऊन बसते.
उपर्युक्त ओळींच्या आधारे
कवी गझलेकडून कसीद्याकडे
वळतो आहे. असे करत असताना कवी
म्हणतो की मला आपलं म्हणणं
मांडण्यासाठी म्हणजेच स्तुती
करण्यासाठी, दोन ओळी पुऱ्या
पडणार नाहीत. मला भरभरून
स्तुती करायची आहे आणि
त्यासाठी विस्ताराची गरज आहे.
उपर्युक्त दोन ओळींचा अर्थ
असा आहे. संक्षेप (Compactness) ही जशी
गझलेतील शेराची खासियत आहे
तशी विस्तार ही कसीद्याची
खासियत आहे. 'तंगनाए ग़ज़ल'
मध्ये गझलेचा कॉम्पॅक्टनेस
अभिप्रेत आहे आणि 'वुस्अत'
मध्ये कसीद्याचा विस्तार
अभिप्रेत आहे. 3 हा शेर म्हणजे
गझलेवरचं भाष्य, अनुभूतीचा
उद्गार, अनुभवाचे बोल असलं
काही नव्हे. मी उर्दूमधील ह्या
ओळींवर लिहिलेल्या 4-5
कॉमेंटरीज़ पाहिल्या. सगळेच
भाष्यकार 3-4 ओळींत अर्थ सांगून
पुढे गेलेले आहेत. कारण उघड
आहे. काही विशेष दिसले नाही
म्हणून. मराठी गझलेच्या
समीक्षकांनी मात्र ह्या
शेरातले पोटेन्शिअल बरोबर
हेरले आणि रदीफ़-क़ाफ़िया ने
मेटाकुटीला आलेल्या कवीला
मोठा आधार मिळाला. -- राजेंद्र
जोशी
------------------------------------------------------------------------------
1 पंडित, राम. सुरेश भटांच्या
नंतरची गझल. मुंबई: अभिव्यक्ती
ग्रंथ न्यास, २०१२. प्रिंट. 2 हा
दुवा संपादन मंडळाने दिला आहे.
3 'वुस्अते बयान' हा
कसीद्याच्या संदर्भात वापरला
जाणारा शब्द आहे. त्याचा इथे
खुबीने उपयोग केला आहे.
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/2737

पहा ग़ालिब काय म्हणतो : विश्वस्त

"पहा ग़ालिब काय म्हणतो," असे
म्हणत समीक्षकसाहेबांनी हा
शेर ऐकवला -- /*बक़द्रे शौक़़
नहीं ज़र्फ़े-तंगनाए-ग़ज़ल
कुछ और चाहिए वुस‌्‌अत मेरे
बयाँ के लिए*/ (गझलेचे मैदान
लहान पडते आहे. मला थोडी मोठी
जागा हवी.
समीक्षकसाहेबांच्या मते
आकृतिबंधाच्या नियमांमुळे
एक्स्प्रेशनवर मर्यादा पडतात
ह्याची जाणीव ग़ालिबने ह्या
शेरामध्ये व्यक्त केली आहे.
परिसंवाद संपल्यावर मी
त्यांना ह्या ओळीची
पार्श्वभूमी थोडक्यात
सांगितली आणि हा शेर कसा
इंटरप्रिट करायला हवा ह्याची
कल्पना दिली. माझ्यापुरता हा
विषय तिथे संपला. पुढे काही
दिवसांनी हाच शेर मी मराठी
गझलविषयक एका पुस्तकात1
पाहिला. ह्यातही हा शेर एक
दाखला म्हणून उद्धृत केला आहे,
असं मला दिसलं. हा शेर भलताच
'कामाचा' वाटल्याने
समीक्षकांना ह्या शेराने
चांगली भुरळ घातली आहे हे
माझ्या ध्यानात आलं.
वस्तुस्थिती अशी आहे की
समीक्षात्मक लिखाणामध्ये
उद्धृत करावा असे ह्या
शेरामध्ये काहीही नाही.
संदर्भ ध्यानात न घेतल्याने
दोघाही समीक्षकांची गल्लत
झालेली आहे. ह्याउप्पर
ग़ालिबच असे म्हणतो असे सांगत
हा शेर मराठी वाचकांपुढे
ठेवला आहे. दीवाने ग़ालिबच्या
शेवटच्या गझलेमध्ये ह्या ओळी
आहेत. ही
एक वैशिष्ट्यपूर्ण गझल
आहे2. एक प्रयोग म्हणून कवीने
ह्या गझलेमध्ये एक स्तुतिपर
कविता समाविष्ट केली आहे. ह्या
कवितेची सुरुवात उपर्युक्त
ओळींनी होते. कसीद्यामधील
ज्या भागात स्तुती केलेली
असते दत्या भागाला 'मिदह' असे
म्हणतात. हा भाग ह्या
गझलेमध्ये समाविष्ट केला आहे.
आणि असे करताना ही सलग रचना
आहे, एक ब्लॉक आहे, क़ता आहे,
ह्याचा निर्देश क़ाफ़ ह्या
मुळाक्षराने केला आहे.
ह्यामुळे वरील ओळींचा अर्थ
समजून घेण्याकरिता
पुढचामागचा संदर्भ लक्षात
घेणे आवश्यक होऊन बसते.
उपर्युक्त ओळींच्या आधारे
कवी गझलेकडून कसीद्याकडे
वळतो आहे. असे करत असताना कवी
म्हणतो की मला आपलं म्हणणं
मांडण्यासाठी म्हणजेच स्तुती
करण्यासाठी, दोन ओळी पुऱ्या
पडणार नाहीत. मला भरभरून
स्तुती करायची आहे आणि
त्यासाठी विस्ताराची गरज आहे.
उपर्युक्त दोन ओळींचा अर्थ
असा आहे. संक्षेप (Compactness) ही जशी
गझलेतील शेराची खासियत आहे
तशी विस्तार ही कसीद्याची
खासियत आहे. 'तंगनाए ग़ज़ल'
मध्ये गझलेचा कॉम्पॅक्टनेस
अभिप्रेत आहे आणि 'वुस्अत'
मध्ये कसीद्याचा विस्तार
अभिप्रेत आहे. 3 हा शेर म्हणजे
गझलेवरचं भाष्य, अनुभूतीचा
उद्गार, अनुभवाचे बोल असलं
काही नव्हे. मी उर्दूमधील ह्या
ओळींवर लिहिलेल्या 4-5
कॉमेंटरीज़ पाहिल्या. सगळेच
भाष्यकार 3-4 ओळींत अर्थ सांगून
पुढे गेलेले आहेत. कारण उघड
आहे. काही विशेष दिसले नाही
म्हणून. मराठी गझलेच्या
समीक्षकांनी मात्र ह्या
शेरातले पोटेन्शिअल बरोबर
हेरले आणि रदीफ़-क़ाफ़िया ने
मेटाकुटीला आलेल्या कवीला
मोठा आधार मिळाला. -- राजेंद्र
जोशी
------------------------------------------------------------------------------
1 पंडित, राम. सुरेश भटांच्या
नंतरची गझल. मुंबई: अभिव्यक्ती
ग्रंथ न्यास, २०१२. प्रिंट. 2 हा
दुवा संपादन मंडळाने दिला आहे.
3 'वुस्अते बयान' हा
कसीद्याच्या संदर्भात वापरला
जाणारा शब्द आहे. त्याचा इथे
खुबीने उपयोग केला आहे.
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/2737

पहा ग़ालिब काय म्हणतो : विश्वस्त

"पहा ग़ालिब काय म्हणतो," असे
म्हणत समीक्षकसाहेबांनी हा
शेर ऐकवला -- /*बक़द्रे शौक़़
नहीं ज़र्फ़े-तंगनाए-ग़ज़ल
कुछ और चाहिए वुस‌्‌अत मेरे
बयाँ के लिए*/ (गझलेचे मैदान
लहान पडते आहे. मला थोडी मोठी
जागा हवी.
समीक्षकसाहेबांच्या मते
आकृतिबंधाच्या नियमांमुळे
एक्स्प्रेशनवर मर्यादा पडतात
ह्याची जाणीव ग़ालिबने ह्या
शेरामध्ये व्यक्त केली आहे.
परिसंवाद संपल्यावर मी
त्यांना ह्या ओळीची
पार्श्वभूमी थोडक्यात
सांगितली आणि हा शेर कसा
इंटरप्रिट करायला हवा ह्याची
कल्पना दिली. माझ्यापुरता हा
विषय तिथे संपला. पुढे काही
दिवसांनी हाच शेर मी मराठी
गझलविषयक एका पुस्तकात1
पाहिला. ह्यातही हा शेर एक
दाखला म्हणून उद्धृत केला आहे,
असं मला दिसलं. हा शेर भलताच
'कामाचा' वाटल्याने
समीक्षकांना ह्या शेराने
चांगली भुरळ घातली आहे हे
माझ्या ध्यानात आलं.
वस्तुस्थिती अशी आहे की
समीक्षात्मक लिखाणामध्ये
उद्धृत करावा असे ह्या
शेरामध्ये काहीही नाही.
संदर्भ ध्यानात न घेतल्याने
दोघाही समीक्षकांची गल्लत
झालेली आहे. ह्याउप्पर
ग़ालिबच असे म्हणतो असे सांगत
हा शेर मराठी वाचकांपुढे
ठेवला आहे. दीवाने ग़ालिबच्या
शेवटच्या गझलेमध्ये ह्या ओळी
आहेत. ही
एक वैशिष्ट्यपूर्ण गझल
आहे2. एक प्रयोग म्हणून कवीने
ह्या गझलेमध्ये एक स्तुतिपर
कविता समाविष्ट केली आहे. ह्या
कवितेची सुरुवात उपर्युक्त
ओळींनी होते. कसीद्यामधील
ज्या भागात स्तुती केलेली
असते दत्या भागाला 'मिदह' असे
म्हणतात. हा भाग ह्या
गझलेमध्ये समाविष्ट केला आहे.
आणि असे करताना ही सलग रचना
आहे, एक ब्लॉक आहे, क़ता आहे,
ह्याचा निर्देश क़ाफ़ ह्या
मुळाक्षराने केला आहे.
ह्यामुळे वरील ओळींचा अर्थ
समजून घेण्याकरिता
पुढचामागचा संदर्भ लक्षात
घेणे आवश्यक होऊन बसते.
उपर्युक्त ओळींच्या आधारे
कवी गझलेकडून कसीद्याकडे
वळतो आहे. असे करत असताना कवी
म्हणतो की मला आपलं म्हणणं
मांडण्यासाठी म्हणजेच स्तुती
करण्यासाठी, दोन ओळी पुऱ्या
पडणार नाहीत. मला भरभरून
स्तुती करायची आहे आणि
त्यासाठी विस्ताराची गरज आहे.
उपर्युक्त दोन ओळींचा अर्थ
असा आहे. संक्षेप (Compactness) ही जशी
गझलेतील शेराची खासियत आहे
तशी विस्तार ही कसीद्याची
खासियत आहे. 'तंगनाए ग़ज़ल'
मध्ये गझलेचा कॉम्पॅक्टनेस
अभिप्रेत आहे आणि 'वुस्अत'
मध्ये कसीद्याचा विस्तार
अभिप्रेत आहे. 3 हा शेर म्हणजे
गझलेवरचं भाष्य, अनुभूतीचा
उद्गार, अनुभवाचे बोल असलं
काही नव्हे. मी उर्दूमधील ह्या
ओळींवर लिहिलेल्या 4-5
कॉमेंटरीज़ पाहिल्या. सगळेच
भाष्यकार 3-4 ओळींत अर्थ सांगून
पुढे गेलेले आहेत. कारण उघड
आहे. काही विशेष दिसले नाही
म्हणून. मराठी गझलेच्या
समीक्षकांनी मात्र ह्या
शेरातले पोटेन्शिअल बरोबर
हेरले आणि रदीफ़-क़ाफ़िया ने
मेटाकुटीला आलेल्या कवीला
मोठा आधार मिळाला. -- राजेंद्र
जोशी
------------------------------------------------------------------------------
1 पंडित, राम. सुरेश भटांच्या
नंतरची गझल. मुंबई: अभिव्यक्ती
ग्रंथ न्यास, २०१२. प्रिंट. 2 हा
दुवा संपादन मंडळाने दिला आहे.
3 'वुस्अते बयान' हा
कसीद्याच्या संदर्भात वापरला
जाणारा शब्द आहे. त्याचा इथे
खुबीने उपयोग केला आहे.
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/

पहा ग़ालिब काय म्हणतो : विश्वस्त

"पहा ग़ालिब काय म्हणतो," असे
म्हणत समीक्षकसाहेबांनी हा
शेर ऐकवला -- /*बक़द्रे शौक़़
नहीं ज़र्फ़े-तंगनाए-ग़ज़ल
कुछ और चाहिए वुस‌्‌अत मेरे
बयाँ के लिए*/ (गझलेचे मैदान
लहान पडते आहे. मला थोडी मोठी
जागा हवी.
समीक्षकसाहेबांच्या मते
आकृतिबंधाच्या नियमांमुळे
एक्स्प्रेशनवर मर्यादा पडतात
ह्याची जाणीव ग़ालिबने ह्या
शेरामध्ये व्यक्त केली आहे.
परिसंवाद संपल्यावर मी
त्यांना ह्या ओळीची
पार्श्वभूमी थोडक्यात
सांगितली आणि हा शेर कसा
इंटरप्रिट करायला हवा ह्याची
कल्पना दिली. माझ्यापुरता हा
विषय तिथे संपला. पुढे काही
दिवसांनी हाच शेर मी मराठी
गझलविषयक एका पुस्तकात
पाहिला (सुरेश
भटांच्यानंतरची गझल...)
ह्यातही हा शेर एक दाखला
म्हणून उद्धृत केला आहे, असं
मला दिसलं. हा शेर भलताच
'कामाचा' वाटल्याने
समीक्षकांना ह्या शेराने
चांगली भुरळ घातली आहे हे
माझ्या ध्यानात आलं.
वस्तुस्थिती अशी आहे की
समीक्षात्मक लिखाणामध्ये
उद्धृत करावा असे ह्या
शेरामध्ये काहीही नाही.
संदर्भ ध्यानात न घेतल्याने
दोघाही समीक्षकांची गल्लत
झालेली आहे. ह्याउप्पर
ग़ालिबच असे म्हणतो असे सांगत
हा शेर मराठी वाचकांपुढे
ठेवला आहे. दीवाने ग़ालिबच्या
शेवटच्या गझलेमध्ये ह्या ओळी
आहेत. ही एक वैशिष्ट्यपूर्ण
गझल आहे. एक प्रयोग म्हणून
कवीने ह्या गझलेमध्ये एक
स्तुतिपर कविता समाविष्ट
केली आहे. ह्या कवितेची
सुरुवात उपर्युक्त ओळींनी
होते. कसीद्यामधील ज्या भागात
स्तुती केलेली असते दत्या
भागाला 'मिदह' असे म्हणतात. हा
भाग ह्या गझलेमध्ये समाविष्ट
केला आहे. आणि असे करताना ही
सलग रचना आहे, एक ब्लॉक आहे,
क़ता आहे, ह्याचा निर्देश
क़ाफ़ ह्या मुळाक्षराने केला
आहे. ह्यामुळे वरील ओळींचा
अर्थ समजून घेण्याकरिता
पुढचामागचा संदर्भ लक्षात
घेणे आवश्यक होऊन बसते.
उपर्युक्त ओळींच्या आधारे
कवी गझलेकडून कसीद्याकडे
वळतो आहे. असे करत असताना कवी
म्हणतो की मला आपलं म्हणणं
मांडण्यासाठी म्हणजेच स्तुती
करण्यासाठी, दोन ओळी पुऱ्या
पडणार नाहीत. मला भरभरून
स्तुती करायची आहे आणि
त्यासाठी विस्ताराची गरज आहे.
उपर्युक्त दोन ओळींचा अर्थ
असा आहे. संक्षेप/संक्षिप्तता
(Compactness) ही जशी गझलेतील शेराची
खासियत आहे तशी विस्तार ही
कसीद्याची खासियत आहे. 'तंगनाए
ग़ज़ल' मध्ये गझलेचा
कॉम्पॅक्टनेस अभिप्रेत आहे
आणि 'वुस्अत' मध्ये कसीद्याचा
विस्तार अभिप्रेत आहे. 1 हा शेर
म्हणजे गझलेवरचं भाष्य,
अनुभूतीचा उद्गार, अनुभवाचे
बोल असलं काही नव्हे. मी
उर्दूमधील ह्या ओळींवर
लिहिलेल्या 4-5 कॉमेंटरीज़
पाहिल्या. सगळेच भाष्यकार 3-4
ओळींत अर्थ सांगून पुढे
गेलेले आहेत. कारण उघड आहे.
काही विशेष दिसले नाही म्हणून.
मराठी गझल समीक्षकांनी मात्र
ह्या शेरातले पोटेन्शिअल
बरोबर हेरले आणि
रदीफ़-क़ाफ़िया ने
मेटाकुटीला आलेल्या कवींना
मोठा आधार मिळाला.
------------------------------------------------------------------------------
1 वुस्अते बयान हा कसीद्याच्या
संदर्भात वापरला जाणारा शब्द
आहे. त्याचा इथे खुबीने उपयोग
केला आहे.
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/2736

पहा ग़ालिब काय म्हणतो : विश्वस्त

"पहा ग़ालिब काय म्हणतो," असे
म्हणत समीक्षकसाहेबांनी हा
शेर ऐकवला -- बक़द्रे शौक़़
नहीं ज़र्फ़े-तंगनाए-ग़ज़ल
कुछ और चाहिए वुस‌्‌अत मेरे
बयाँ के लिए (गझलेचे मैदान
लहान पडते आहे. मला थोडी मोठी
जागा हवी.
समीक्षकसाहेबांच्या मते
आकृतिबंधाच्या नियमांमुळे
एक्स्प्रेशनवर मर्यादा पडतात
ह्याची जाणीव ग़ालिबने ह्या
शेरामध्ये व्यक्त केली आहे.
परिसंवाद संपल्यावर मी
त्यांना ह्या ओळीची
पार्श्वभूमी थोडक्यात
सांगितली आणि हा शेर कसा
इंटरप्रिट करायला हवा ह्याची
कल्पना दिली. माझ्यापुरता हा
विषय तिथे संपला. पुढे काही
दिवसांनी हाच शेर मी मराठी
गझलविषयक एका पुस्तकात
पाहिला (सुरेश
भटांच्यानंतरची गझल...)
ह्यातही हा शेर एक दाखला
म्हणून उद्धृत केला आहे, असं
मला दिसलं. हा शेर भलताच
'कामाचा' वाटल्याने
समीक्षकांना ह्या शेराने
चांगली भुरळ घातली आहे हे
माझ्या ध्यानात आलं.
वस्तुस्थिती अशी आहे की
समीक्षात्मक लिखाणामध्ये
उद्धृत करावा असे ह्या
शेरामध्ये काहीही नाही.
संदर्भ ध्यानात न घेतल्याने
दोघाही समीक्षकांची गल्लत
झालेली आहे. ह्याउप्पर
ग़ालिबच असे म्हणतो असे सांगत
हा शेर मराठी वाचकांपुढे
ठेवला आहे. दीवाने ग़ालिबच्या
शेवटच्या गझलेमध्ये ह्या ओळी
आहेत. ही एक वैशिष्ट्यपूर्ण
गझल आहे. एक प्रयोग म्हणून
कवीने ह्या गझलेमध्ये एक
स्तुतिपर कविता समाविष्ट
केली आहे. ह्या कवितेची
सुरुवात उपर्युक्त ओळींनी
होते. कसीद्यामधील ज्या भागात
स्तुती केलेली असते दत्या
भागाला 'मिदह' असे म्हणतात. हा
भाग ह्या गझलेमध्ये समाविष्ट
केला आहे. आणि असे करताना ही
सलग रचना आहे, एक ब्लॉक आहे,
क़ता आहे, ह्याचा निर्देश
क़ाफ़ ह्या मुळाक्षराने केला
आहे. ह्यामुळे वरील ओळींचा
अर्थ समजून घेण्याकरिता
पुढचामागचा संदर्भ लक्षात
घेणे आवश्यक होऊन बसते.
उपर्युक्त ओळींच्या आधारे
कवी गझलेकडून कसीद्याकडे
वळतो आहे. असे करत असताना कवी
म्हणतो की मला आपलं म्हणणं
मांडण्यासाठी म्हणजेच स्तुती
करण्यासाठी, दोन ओळी पुऱ्या
पडणार नाहीत. मला भरभरून
स्तुती करायची आहे आणि
त्यासाठी विस्ताराची गरज आहे.
उपर्युक्त दोन ओळींचा अर्थ
असा आहे. संक्षेप/संक्षिप्तता
(Compactness) ही जशी गझलेतील शेराची
खासियत आहे तशी विस्तार ही
कसीद्याची खासियत आहे. 'तंगनाए
ग़ज़ल' मध्ये गझलेचा
कॉम्पॅक्टनेस अभिप्रेत आहे
आणि 'वुस्अत' मध्ये कसीद्याचा
विस्तार अभिप्रेत आहे. 1 हा शेर
म्हणजे गझलेवरचं भाष्य,
अनुभूतीचा उद्गार, अनुभवाचे
बोल असलं काही नव्हे. मी
उर्दूमधील ह्या ओळींवर
लिहिलेल्या 4-5 कॉमेंटरीज़
पाहिल्या. सगळेच भाष्यकार 3-4
ओळींत अर्थ सांगून पुढे
गेलेले आहेत. कारण उघड आहे.
काही विशेष दिसले नाही म्हणून.
मराठी गझल समीक्षकांनी मात्र
ह्या शेरातले पोटेन्शिअल
बरोबर हेरले आणि
रदीफ़-क़ाफ़िया ने
मेटाकुटीला आलेल्या कवींना
मोठा आधार मिळाला.
------------------------------------------------------------------------------
1 वुस्अते बयान हा कसीद्याच्या
संदर्भात वापरला जाणारा शब्द
आहे. त्याचा इथे खुबीने उपयोग
केला आहे.
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/

इथे प्रत्येक जण धुंदीत आहे : चित्तरंजन भट

इथे प्रत्येक जण धुंदीत आहे
फरक कळल्यास इतकासाच कळतो
कुणाला लागते दारू इथे तर कुणी
शुद्धीतही कोरा बरळतो रिकामा
वेळ नसतो फारसा पण तरीही वेळ
आम्ही काढतो अन् रितेपण गच्च
भरुनी रिक्तहस्ते रिते पेले
रिकामे हिंदकळतो कुणी रेटून
नाही येत किंवा कुणी
लोटूनसुद्धा देत नाही
रिकाम्या जलद लोकलचा प्रवासी
तरी दारात आहे लोंबकळतो इथे
उद्ध्वस्त एकाकीपणाचा असा
प्रासाद जंगी बांधला मी इथे
प्रत्येक खण माझ्या
व्यथांच्या सुगंधी रोषणाईने
उजळतो कधीपासूनचा हा त्रास
आहे तपासावेच आता कान, डोळे
मला गर्दीत बहिऱ्या चालताना
असे का वाटते कोणी विव्हळतो ?
कुठे नेईल बेचैनी मनाची, कधी
संपेलसुद्धा शोध माझा?
युगांनी माखला रेशीमरस्ता
किती इतिहास, वस्त्या वावटळतो
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://sureshbhat.in/node/

---- नवा बहर ---- : ज्ञानदीप सागर

"तो हुंदक्यांत होता तो आसवांत
होता...! एने महाल माझे गाणेच
गात होता...! मी शोधली सुगंधी
ऐसे फुले सकाळी , त्याही
फुलांत माझा तो पारिजात होता .!
रक्तास आज माझ्या जो रंग लाल
आला . ह्या रेशमी फुलाचा तो
गर्भ पात होता ,! स्वर्गात जात
असता गाणे कसे म्हणू मी ? हा
हुंदका अनादी कोठे सुरात होता
? यम यातना मिळाली थोडा
सुखावलो मी , आनंद तोच माझ्या
या मस्तकात होता .! दाही दिशा
फिरुनी तो भेटला न मजला , का देव
वेगळा हा या काळजात होता .! माझी
गझल म्हणाली आला नवा बहर हा..
स्वप्नात प्रश्न माझ्या या
उत्तरात होता" .! ज्ञानदीप सागर
....
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/

गाभारे सुनेच होते : अनिल रत्नाकर

तसे ते सारे जुनेच होते तरीही
काही उणेच होते परतफेडीचेच
ध्येय माझे तसे हे एक सुटणेच
होते अताशा आवाज खोल गेले जणू
गाभारे सुनेच होते सदाचारी
हात माखलेले खरे वाह्यात
नमुनेच होते दळत होता आज देव
तोही मनाशी हे झगडणेच होते
दिसे आता पार बोळके हे टिपाया
दगडी चणेच होते
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/

वेगळा मी बरा : चिअविनाश

दोस्त हो या पुढे वेगळा मी बरा
हे पहारे खडे वेगळा मी बरा
धूर्त ही माणसे धूर्त यांचे
हसू घेतले मी धडे वेगळा मी बरा
हाय ते का अशी मारती माणसे
क्रोर्य हे केव्हडे वेगळा मी
बरा ते जरी कोरडे माझिया अंतरी
आसवांचे सडे वेगळा मी बरा
वेदने तू तरी साथ दे शेवटी
घालतो साकडे वेगळा मी बरा
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/

असावे . : ज्ञानदीप सागर

पायात काटे किती रुतले असावे ?
डोळ्यांतले अश्रू मग सुकले
असावे ..! निवडुंग माझ्या घरी
रडला जरासा .. सुकलेच ते झाड मग
फुलले असावे ..! अंधार होता
इथेही अन तिथेही , ते सूर्य फुल
का कुठे झुकले असावे ? आकाश
होते उडाया पाखराला , ते झाड
पाहूनही रुसले असावे ..! या
सागराला कसे पत्रात सांगू ,
छाया नदीला कुठे बसले असावे ..!
भेटायचो मी तुला तेव्हा सकाळी
, हेही मला का स्वप्न पडले
असावे ? ज्ञानदीप सागर .. २४
फेब्रुवारी २०१२ ..९८९२९११६१७
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/

---- सागर ---- : ज्ञानदीप सागर

चल झोप अता उगाच चिंता करू नको
.. उड़ना~यातु फुलपाखराला धरु
नको .. सहज सुचले म्हणून आता
लिहून टाक , खोल बुडाल्या
मेंदू मध्ये उतरू नको .. भूक
लागली पोटाला या गझलेची ,
वृत्त कोणते ?लिहून टाक वखरू
नको .. जिव कोणता ,प्रेम कोणते
समजून घे , धडधडना~या हृदयाला
या स्मरू नको .. तुझेच गाणे गीत
होवुनी ऐक मला , पसर तू शरिरी
अमृत आवरू नको .. कृष्णा आहे
जिद्दीने तू लढ आता , कौरव तुझे
सगे सोयरे विसरू नको .. साधन आहे
"सागर" होऊ थांब जरा ..
लाटांवरती थेंब बनुनी ठहरू
नको ... ज्ञानदीप सागर ...
मात्रावृत्त = मात्रांची
संख्या प्रत्येक चरणात २२
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/

लाडात खेटू नकोस तू : अनिल रत्नाकर

भलत्याच लाडात खेटू नकोस तू
वाह्यात आज मन भेटू नकोस तू
फेकून ये बंधने मन्मनात तू
संकोच आता लपेटू नकोस तू तू
गोड वावटळ झपाटून टाक तू मीठीत
सारे समेटू नकोस तू हा खेळ आता
जुना जाहला सखे ऊगा मलाही
घसेटू नकोस तू होतील आत्ताच ही
शांत वादळे नौकेस पाण्यात
रेटू नकोस तू वणव्यास नाहीच
त्याची दिशा कळे भलत्याच
भानात पेटू नकोस तू
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/

हाय रे !! : मिलिंदा

मी माणुसकीने वागत होतो, ते
माझ्यातला अमानुषपणाच शोधत
राहिले हाय रे !! मी दु:खातही
हसवत राहिलो त्यांना, दिल्या
त्यांनीच जखमा मला हाय रे !! मी
छातिची ढाल केली त्यांच्या
साठी, त्यांनीच पाठीवर वार
केले हाय रे !! मि नेहमीच
मैत्रीसाठी हात पुढे केला
दुश्मनीतच रस घेतला त्यांनी
माझ्या हाय रे..!! मी स्वप्ने
दिली त्याना जगण्यासाठी
त्यांनीच विस्कटली स्वप्ने
माझी हाय रे !! मी रावणाचा आदर्श
सांगत होतो... त्यांनी रामालाच
सर्वस्व मानले हाय रे !! मी
माणसे जोडत राहीलो, दारे बंद
केली त्यांनी त्यांची हाय रे !!
मी झिजलो चंदन होवून ते कोळसा
उगाळत बसले हाय रे !! मी
जगण्याचे प्रयोजन करु कशाला?
जगणेच माझे,त्यांनी नाकारले
हाय रे !!
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/

शे(अ)रो-शायरी, भाग ११ : सभी गुनाह धुल गए सज़ा ही और हो गई : मानस६

मित्रांनो, शे(अ)रो-शायरी ह्या
लेखमालेच्या ११ व्या भागात जी
गझल मी आपल्यासोबत शेअर करतोय,
तिची दोन खास वैशिष्ठ्ये मला
जाणवलीत! पहिले म्हणजे 'और हो
गयी' म्हणजे 'एकदम बदलून गेली'
ह्या भावार्थाने आलेले, आणि
आशय व्यक्त करण्याच्या
अनेकविध शक्यतांना वाव
देणारे हे रदीफ. आणि दुसरे
म्हणजे मराठीतील
'लगालगालगालगा...' अश्या
वृत्ताशी अतिशय साधर्म्य
असलेली ह्या गझलेच्या
वृत्ताची लय! ..गझल परवीन
शाकिरची आहे... अगदी आशय-संपन्न
अशी! मतला असा आहे की- *सभी
गुनाह धुल गए सज़ा ही और हो गई
मेरे वजूद पर तेरी गवाही और हो
गई* [ १) वजूद=अस्तित्व ] ह्या
शेराचा आशय, मला वाटते, जरासा
abstract आहे, आणि तो 'वजूद पर
गवाही' ह्या शब्दांभोवती
फिरतो. माझ्या मते ही परवीनने
कमालीच्या पुरूष-प्रधान
संस्कृतीवर केलेली टिप्पणी
आहे. अश्या पुरूष-सापेक्ष जगात
स्त्रीचे अस्तित्व आणि
त्याच्याशी निगडीत असलेल्या
तिच्या इच्छा, आशा, आकांक्षा
ह्याच एक गुन्हा ठरतात. नुसती
इच्छा व्यक्त केली तरी सुद्धा
तिला शिक्षा मिळू शकते
किंबहुना मिळते, हे रोज आपल्या
नजरेस पडणारे एक जळजळीत
वास्तव आहे. आणि ही
पुरुष-सापेक्षता इतकी
पराकोटीची आहे, की स्त्रीच्या
इच्छा-आकांक्षांना अस्तित्व
वा मान्यता असावी किंवा नाही
हे फक्त आणि फक्त पुरुषच ठरवित
असतो. ( चांगल्या पगाराची
नोकरी करणाऱ्या स्त्रीला एक
साधा कुकींगचा क्लास लावायचा
असेल तर आधी नवऱ्याची परवानगी
घ्यावी लागते हे मी प्रत्यक्ष
बघितलेले उदाहरण आहे.).... तिचे
existence त्याने endorse केले तर ठीक,
नाही तर तो एक गुन्हाच ठरतो.
असेही म्हणू शकतो की,
स्त्रीवर'आजन्म चालणाऱ्या
ह्या खटल्याचा निकाल'
संपूर्णपणे पुरुषाच्या
साक्षीवर अवलंबून असतो.
त्याची साक्ष, किंबहुना एकमेव
त्याचीच साक्ष स्त्रीच्या favour
मधे असेल तरच स्त्रीच्या
अस्तित्वाला मान्यता मिळते,
अन्यथा ती एक अपराधीच
ठरविल्या जाते. कारण हा खटलाच
पुरुषाने दाखल केलाय. म्हणून
ह्या शेरात परवीन, पुरुष
जातीला उद्देशून, कदाचित
उपरोधिकपणे सुद्धा, असे म्हणत
असावी की आधी तर तुला माझ्या
भावनांचे अस्तित्व मान्य
नव्हते, पण आता, कसा कुणास ठाऊक,
तुझा माझ्या
अस्तित्वाबद्दलचा दृष्टीकोन
एकदम बदलून सकारात्मक झालाय(
वजूद पर गवाही और हो गयी),
त्यामुळे 'आरोपीच्या
पिंजऱ्यातून' आता माझी
मुक्तता होतेय..! पुरुष-प्रधान
व्यवस्थेत स्त्रीच्या
भाव-भावनांना, हळूऱ्हळू का
होईना, आता मान्यता मिळायला
लागलीय असेही कवियत्रीला
सुचवायचे असावे.
*रफुगरान-ए-शहर भी कमाल लोग थे
मगर सितारा साज़ हाथ में क़बा
ही और हो गई* [ १) रफुगर=रफु
करणारा कारागीर, २) सितारा
साज़= दुपट्ट्यावर सितारा,
चमकी, किरण अशी कलाकुसर करणारा
कारागीर, ३) क़बा=अंगरखा,झगा ]
ह्या शेराचा शब्दार्थ बघितला
तर असा लागेल की शहरात रफु
करणारे एकाहून एक असे निष्णात
कारागीर होते पण ओढणीवर
कलाकुसर करणाऱ्या
कारागीराच्या हातून अंगरखा
काही वेगळीच चीज बनून
आला...ह्या शेराबद्दल मी
कवितकोश ह्या वेबसाईटचे
संचालक श्री. ललित कुमारजी
ह्यांच्याशी चर्चा केली होती,
आणि त्यातून ह्या शेराचा एक
खूप छान भावार्थ समोर आला जो
मी इथे देतोय...असे बघा की रफु
हा बेमालूमपणे करावा लागतो;
त्यालाही कौशल्य हे लागतेच, पण
त्याच्यात कलात्मकता तशी
म्हणाल तर नाही, पण परफेक्शन
मात्र असावे लागते. ओढणीवर
कलाकुसर करण्याचे काम हे
खऱ्या अर्थाने
क्रिएटीव्हीटीचा कस लावणारे
आहे. ... एक साधारण दर्जाचा
कलाकार आणि खरा प्रतिभाशाली
कलाकार (अथवा बेमालूमपणे
काव्य 'प्रसवणारा' कवि आणि
खराखुरा प्रतिभावंत कवि)
ह्यांच्यात काय फरक आहे
ह्यावर हा शेर अतिशय मार्मिक
भाष्य करतो.उच्च दर्जाचे
सौंदर्य असलेली कलाकृती एका
प्रतिभावंत कारागीराच्या
हातूनच निर्माण होऊ शकते, हेच
खरे! *अँधेरे में थे जब तलक
ज़माना साज़गार था चिराग क्या
जला दिया हवा ही और हो गई* [ १)
साज़गार=अनुकूल, योग्य,
कल्याणप्रद ] शायरा म्हणतेय की
ह्या जगातील लोक मोठे मतलबी
आहेत. प्रगतीचे, ज्ञानाचे सगळे
फायदे फक्त त्यांनाच लाटायचे
आहेत. त्यांना त्यांच्या
विकासात, प्रगतीत कुणीही
वाटेकरी, अथवा प्रतिस्पर्धी
नकोय. आणि त्यामुळेच की काय, मी
कायमच अज्ञानाच्या अंध:कारात
खितपत रहावे, माझी कधीच प्रगती
होऊ नये असे्च त्यांना वाटते.
जो पर्यंत स्वत:च्या हक्काची
जाणीव नसलेल्या एखाद्या
खुळ्या सारखी मी जगत होते, तो
पर्यंत दुनिया खुश होती, माझी
पाठराखण करीत होती. पण मी जरा
कुठे ज्ञानाच्या, प्रगतीच्या
रस्त्यावरून वाटचाल सुरू
केली, तर जगाच्या पोटात
दुखायला लागलेय...जे जग आधी मला
अनुकूल होते, त्याच्या
वागणूकीचा नूरच अचानक पालटून
गेला... तेच जग आता माझ्या
प्रगतीच्या रस्त्यात अडथळे
निर्माण करु बघतेय..माझी
'ज्ञानज्योत' विझवायला
निघालेय... आजूबाजूच्या जगात
किती दांभिकता भरलीय, हेच
कवियत्री ह्या शेरात सांगू
बघतेय. *बहुत संभल के चलने वाली
थी पर अब के बार तो वो गुल खिले
कि शोख़ी-ए-सबा ही और हो गई* [१)
शोखी=धीटपणा, खोडसाळपणा २)
सबा=हवा ] ह्या शेरातील
भावार्थ अत्यंत मार्मिक असा
आहे. शायरा म्हणतेय की हवा
नेहमी फुलांच्या अवती-भवती
खेळत असते,.. फुलांचे सौंदर्य
तिला भुरळ घालत असते,..मोहात
पाडत असते!...हवा अधून-मधून
फुलांशी खट्याळपणा करते
देखील, पण स्वत:ची आणि फुलांची
मर्यादा संभाळून! फुलांच्या
सौंदर्याने मोहवश होऊन
आपल्या हातून एखादी
लक्ष्मणरेषा तर ओलांडल्या
जाणार नाही ना, ह्याची ती
नेहमी खबरदारी घेत असते. पण
ह्या ऋतूत मात्र काहीतरी
वेगळेच घडलय! ह्या खेपेला
फुलांवर, मनाला झपाटून,
वेडावून टाकणारा असा काही
धुंद बहर आलाय की हवेची
खट्याळपणा करण्याची तऱ्हाच
एकदम बदलून गेली. ती आता
निरागस राहिली नसून, तिच्यात
विकारांचे प्रतिबिंब असलेली
एक प्रकारची धॄष्टता झालीय.
ज्या हवेने आतपर्यंत स्वत:ला
संयमाच्या, विवेकाच्या
बंधनाने बांधून ठेवले होते, ती
बंधने आता फुलांच्या
सौंदर्याने मोहवश होऊन सैल
पडू लागली आहेत. (हवा अब बहक सी
गयी है!)....मोहापासून स्वत:ला
वाचविणे किती कठीण आहे हे
मोठ्या खुबीने ह्या शेरात
सांगण्यात आलेय... ( हा शेर
वाचल्यावर मला 'पिंजरा'
चित्रपटातील नायकीणीच्या
मोहात पडलेल्या मास्तरांची
कथा आठवली. ) *न जाने दुश्मनों
की कौन बात याद आ गई लबों तक
आते-आते बद्दुआ ही और हो गई* [ १)
बद्दुआ=शापवाणी ] असे म्हणतात
की कुणालाही शिव्या-शाप देऊ
नये, आणि हाच नेक विचार ह्या
शेरात व्यक्त झालाय. शायरा
म्हणते की माझा जो शत्रू आहे,
ज्याने मला अनन्वित छळले,
मानसिक यातना दिल्या,
त्याच्या नावाने मी
शापवाणीचा उच्चार करणारच
होती, पण अचानक त्याच्या
बाबतीतल्या कुठल्यातरी
गोष्टीचे मला अचानक स्मरण
झाले, आणि माझी शापवाणी ओठावर
येईपर्यंत एकदम बदलूनच
गेली...ती शापवाणीच राहिली
नाही. ह्या शेराची खुबी म्हणजे
'दुश्मनो की कौन बात' मधे
दिसणाऱ्या अर्थाचे बहुविध
पदर!... जसे १) शत्रूचा एखादा
सदगुण, किंवा नेकी! प्रत्येक
व्यक्तीत काहीना काही नेकी
असतेच ,म्हणून त्याचेच काय,
कुणाचेही वाईट चिंतणे योग्य
नाही. २) आपल्याच सारखी त्याला
असलेले मुले-बाळे, आप्तेष्ट!
आपल्या शापवाणीने त्याचे
वाईट झाले तर त्याच्या
आप्तेष्टांनाही तसेच व
तितकेच दु:ख होईल, जितके
आपल्या आप्तेष्टांना आपले
वाईट झाल्यावर झाले असते,
म्हणून त्याला शिव्या-शाप देऊ
नयेत.३) शत्रूच्या स्वभावातील,
व्यक्तीमत्वातील एखादे
कमालीचे वैगुण्य, किंवा दोष,
ज्यामुळे त्याची करुणा येऊन
आपण असा विचार करायला लागू की,..
जाऊ द्या, अश्या आधीच विकारवश
असलेल्या व्यक्तीचे काय वाईट
चिंतायचे म्हणजे ..मरे हुवे को
क्या मारना! *ज़रा सी कर्गसों
को आब-ओ-दाना की जो शह मिली
उक़ाब से ख़िताब की अदा ही और
हो गई* [ १) कर्गस=गिधाड, २)
आब-ओ-दाना= दाणा-पाणी ३)
शह=उत्तेजन, मदत ४) उक़ाब= गरुड
५) ख़िताब = संभाषण, (इथे 'पदवी'
ह्या प्रचलित अर्थाने न येता
ख़िताबच्या दुसऱ्या अर्थाने
आलाय) ] गर्वाने फुगून जाऊन
बैलाएवढे होऊ बघणाऱ्या
बेडकाची गोष्ट सर्वांनाच
माहिती आहे. थोडाफार तसाच आशय
ह्या शेरात आहे. ...गिधाडे,
ज्यांची गुजराण कशी होते हे
साऱ्या जगाला माहिती आहे,...
अश्या गिधाडांना जरा चांगले
दाणा-पाणी काय लाभले, तर
त्यांची गरुडांशी संभाषण
करण्याची तऱ्हाच बदलून गेली!
ते आता स्वत:ला
गरुडांपेक्षाही श्रेष्ठ
समजायला लागले... ह्या शेरावर
अधिक काय बोलावे?...जरा कुठे
सन्मान, सत्कार, किंवा स्तुती
झाली, तरी आपली खरी-खुरी लायकी
विसरून, एकदम शेफारून
जाण्याची प्रवृत्ती आपल्या
आजूबाजूला आपल्याला सर्वच
क्षेत्रात दिसते (..कौआ चले हंस
की चाल! ) आता आपला निरोप घेतो.
पुढील भागात भेटूच ! -मानस६
(जयंत खानझोडे)
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://sureshbhat.in/node/

सांज दिवाणी/ : prashantdharmadhikari

** दाटून आली कातरवेळी सांज
दिवाणी/ तव अधरांना चुंबून
गेली सांज दिवाणी/ संध्यावंदन
करण्या नदीतटी संन्यासीगण /
भूलवून जाते त्यांना सुध्दा
सांज दिवाणी/ संध्याकाळी
सजणा-या त्या रातराणीला/
हिंदोळ्यावर खेळवते ना सांज
दिवाणी/ मग एकाकी होतो आपण
म्लाण मुखाने/ आठवत जाते
तिच्या मिठीतील सांज दिवाणी/
नटून थटून मग कुणी एकटे निघते
तिकडे/ वाट पाहते त्याच्याही
आधी सांज दिवाणी/ छान , मोकळ्या
अवखळणा-या केसांमधल्या/
गज-याशी त्या झोंबत असते सांज
दिवाणी/ चुडीदार मग बहरून येतो
तिने घातला/ तिच्यासवे मग बहरत
जाते सांज दिवाणी/ प्रथम
दिलेल्या पत्राचा मग दरवळ
येतो/ तिच्या तोंडूनी अवखळ
हसते सांज दिवाणी // थरथरनारा
हात पुन्हा मग ऊरी विसावे/
मंतरते त्या स्पंदानांही
सांज दिवाणी/ सात्विक स्नेहा
दिली कितीही दूषणे त्यांनी/
त्यांना सुध्दा पूरून उरते
सांज दिवाणी/
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/

सांजवेळी रोज गातो..... : makarandbehere

सांजवेळी रोज गातो मीच वेडा
मारवा तो का तुला का शोधतो गे
प्रीतवेडा पारवा तो तू
दिलेल्या त्या फुलांचा बहर ना
सरला अजूनी ती मिठी अन् तो
शहारा याद करतो गारवा तो धुंद
होते शब्द सारे धुंद होत्या दश
दिशा ही आजही होतो सुगंधी
आठवांचा कारवा तो ही फुले
कोमेजली गे काय हे सांगावयाचे
मीच माझ्या आसवांनी भिजवला गे
ताटवा तो शेज आहे, रात आहे,
रातराणी वाट पाहे शोधतो
त्याच्या प्रियेला मजसवे गे
चांदवा तो बेहेरे मकरंद
११०२६०३१
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/

नवाच कपाळावरती डाग : अनिल रत्नाकर

लागली वाऱ्याने शिडावरती आग
तळपले वीजेचे ढगावरती नाग
वृक्ष एक लागला रात्रीत वठाया
मौनात विदारक माळावरती जाग
मूर्त ना बनली चक्काचुर भावना
अल्पायुष्य आणि सरणावरती साग
गलबलले यत्न गतायुष्य
पुसण्याचे उगवला नवाच
कपाळावरती डाग पेटला मांडव
तकलादू विचारांचा फुलारली
तेंव्हा ज्वालावरती बाग
निरर्थक धपापते रक्त
हृदयातले आठवणीचा ना
पारावरती माग सुस्तावले
आयूष्य विफल वाटेवर न मोह माया
ना कोणावरती राग
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/

अनुमान! : प्रदीप कुलकर्णी

.................................................... *अनुमान!*
.................................................... एकटाच मी
काहीबाही बरळत बसलो! उदास झालो
कधी; कधी मी खिदळत बसलो! कसले
कसले अर्थ चिकटले या
शब्दांना...! घासघासले
एकेकाला...विसळत बसलो! गेलेला
अन् येणाराही क्षण बेचव हा...
जुनी-पुराणी दुःखे सगळी चघळत
बसलो! अजून उरले चार थेंब हे
आठवणींचे... काळ लोटला; मन माझे
मी निथळत बसलो! या जगण्याच्या
अनुमानाचे काय एवढे? कशात
काहीतरी आपले मिसळत बसलो! *-
प्रदीप कुलकर्णी *
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/2723

अनुमान! : प्रदीप कुलकर्णी

.................................................... *अनुमान!*
.................................................... एकटाच मी
काहीबाही बरळत बसलो! उदास झालो
कधी; कधी मी खिदळत बसलो! कसले
कसले अर्थ चिकटले या
शब्दांना...! घासघासले
एकेकाला...विसळत बसलो! गेलेला
अन् येणाराही क्षण बेचव हा...
जुनी-पुराणी दुःखे सगळी चघळत
बसलो! अजून उरले चार थेंब हे
आठवणींचे... काळ लोटला; मन माझे
मी निथळत बसलो! या जगण्याच्या
अनुमानाचे काय एवढे? कशात
काहीतरी आपले मिसळत बसलो! *-
प्रदीप कुलकर्णी *
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/

थापाच मारणारा - : विदेश

संसार हा सुखाचा दोघात
चाललेला पत्नी मुकी मनाचा
संवाद साधलेला त्या
कुंपणावरी का ठेवू असा भरोसा
शेतास खाउनीया ज्यानेच घात
केला का सापळ्यात आला उपदेशतो
सभेला नादात तोच नेता मोहात
लालचेला थापाच मारणारा अजुनी
सभेत दिसता निवडून तोच येता
मतदार भारलेला भजनात आळवीता
भावात देव आहे बाजार का न सहता
तो भाव वाढलेला
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://sureshbhat.in/node/

बहरलेला वृक्ष होतो एकदा मी छानसा : विदेश

बहरलेला वृक्ष होतो एकदा मी
छानसा दूर गेली फूल पाने एकटा
मी हा असा जन्मता मी खूष झाले
का बरे गणगोतही जीव होता पुरुष
माझा नवस जन्माचा तसा देवही ना
जाणतो तो मुकुटचोरी जाहली मी
सदा डोकावतो झोळीत माझ्या का
असा मॉलमध्ये जात असता खूप
असतो खूष मी लांब असताना
भिकारी मीच बघतो का खिसा
श्वानही वर मान करुनी आज
भुंकेना मला राव असता मान होता
आदबीचा या बसा
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://sureshbhat.in/node/