अय्याशखोर : गंगाधर मुटे

अय्याशखोर
मेंदू उगाळतांना माणूस थोर झाला
पंडीत कायद्याचा बाजारखोर झाला
कंकाल हा नराचा जाणीव लोपलेला
सोडून लाजलज्जा मुद्राचकोर झाला
माणूस धर्म ज्याने खुंटीस टांगलेला
भंगार तो तनाचा अय्याशखोर झाला
का ग्रासले मनाला सदैव
कंकणाने फ़ंदात मोहिनीच्या
साधू छचोर झाला
नसतेच जे मिळाले केंव्हाच सातजन्मी
ते सर्व प्राप्त होता नेता मुजोर झाला
"कैवार गांजल्याचा" तो डावपेच होता
अधिकार प्राप्त होता
अन्यायखोर झाला का पारखा
मनुष्या, मानव्यतेस तू रे
त्यागून कर्मधर्मा, अभये अघोर
झाला गंगाधर मुटे
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/2059

अय्याशखोर : गंगाधर मुटे

अय्याशखोर
मेंदू उगाळतांना माणूस थोर झाला
पंडीत कायद्याचा बाजारखोर झाला
कंकाल हा नराचा जाणीव लोपलेला
सोडून लाजलज्जा मुद्राचकोर झाला
माणूस धर्म ज्याने खुंटीस टांगलेला
भंगार तो तनाचा अय्याशखोर झाला
का ग्रासले मनाला सदैव
कंकणाने फ़ंदात मोहिनीच्या
साधू छचोर झाला
नसतेच जे मिळाले केंव्हाच सातजन्मी
ते सर्व प्राप्त होता नेता मुजोर झाला
"कैवार गांजल्याचा" तो डावपेच होता
अधिकार प्राप्त होता
अन्यायखोर झाला का पारखा
मनुष्या, मानव्यतेस तू रे
त्यागून कर्मधर्मा, अभये अघोर
झाला गंगाधर मुटे
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/2059

अय्याशखोर ...!! : गंगाधर मुटे

अय्याशखोर ...!! मेंदू उगाळतांना
माणूस थोर झाला पंडीत
कायद्याचा बाजारखोर झाला
कंकाल हा नराचा जाणीव लोपलेला
सोडून लाजलज्जा मुद्राचकोर
झाला माणूस धर्म ज्याने
खुंटीस टांगलेला भंगार तो
तनाचा अय्याशखोर झाला का
ग्रासते मनाला झंकार कंकणाचे
फ़ंदात मोहिनीच्या साधू छचोर
झाला नसतेच जे मिळाले
केंव्हाच सातजन्मी ते सर्व
प्राप्त होता नेता मुजोर झाला
"कैवार गांजल्याचा" तो डावपेच
होता अधिकार प्राप्त होता
अन्यायखोर झाला का पारखा
मनुष्या, मानव्यतेस तू रे
त्यागून कर्मधर्मा, अभये अघोर
झाला गंगाधर मुटे
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/

अय्याशखोर : गंगाधर मुटे

अय्याशखोर
मेंदू उगाळतांना माणूस थोर झाला
पंडीत कायद्याचा बाजारखोर झाला
कंकाल हा नराचा जाणीव लोपलेला
सोडून लाजलज्जा मुद्राचकोर झाला
माणूस धर्म ज्याने खुंटीस टांगलेला
भंगार तो तनाचा अय्याशखोर झाला
का ग्रासले मनाला सदैव
कंकणाने फ़ंदात मोहिनीच्या
साधू छचोर झाला
नसतेच जे मिळाले केंव्हाच सातजन्मी
ते सर्व प्राप्त होता नेता मुजोर झाला
"कैवार गांजल्याचा" तो डावपेच होता
अधिकार प्राप्त होता
अन्यायखोर झाला का पारखा
मनुष्या, मानव्यतेस तू रे
त्यागून कर्मधर्मा, अभये अघोर
झाला गंगाधर मुटे
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/

कधी वाटते मी भिडावे जगाशी : कैलास

*कधी वाटते मी भिडावे जगाशी*
कधी वाटते मी भिडावे जगाशी, ''
कशाला फुकाचेच ''? वाटे कधी कधी
मी निवडतो सरळसोट रस्ता,उगा
फोडतो कैक फाटे कधी कसेही जरी
फेकले तेच नाणे,कधी छाप्,काटा
कधी लाभतो कशाला बसावे
हिशेबास की,फायदे केवढे आणि
घाटे कधी कसे वाटते आज पाहूनि
त्यांना,जिथे श्वान सामीष
लाथाडतो उभा जन्म ज्यांचा
उपासात गेला,मिळावीत सुग्रास
ताटे कधी अभीयान जे गाडगे 'बा'च
नामी,बरे जाहले लाभले अन्यथा,
जया वाम हस्तांस लागे न
पाणी,तया हात घेई खराटे कधी?
जरी आज '' कैलास'' सुमनांत
लोळे,तरी त्यास सुमनांत ही
भाजते जया तीक्ष्ण भालाही
कापूस वाटे,तयाला रुतावेत
काटे कधी? डॉ.कैलास गायकवाड.
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/2058

कधी वाटते मी भिडावे जगाशी : कैलास

*कधी वाटते मी भिडावे जगाशी*
कधी वाटते मी भिडावे जगाशी, ''
कशाला फुकाचेच ''? वाटे कधी कधी
मी निवडतो सरळसोट रस्ता,उगा
फोडतो कैक फाटे कधी कसेही जरी
फेकले तेच नाणे,कधी छाप्,काटा
कधी लाभतो कशाला बसावे
हिशेबास की,फायदे केवढे आणि
घाटे कधी कसे वाटते आज पाहूनि
त्यांना,जिथे श्वान सामीष
लाथाडतो उभा जन्म ज्यांचा
उपासात गेला,मिळावीत सुग्रास
ताटे कधी अभीयान जे गाडगे 'बा'च
नामी,बरे जाहले लाभले अन्यथा,
जया वाम हस्तांस लागे न
पाणी,तया हात घेई खराटे कधी?
जरी आज '' कैलास'' सुमनांत
लोळे,तरी त्यास सुमनांत ही
भाजते जया तीक्ष्ण भालाही
कापूस वाटे,तयाला रुतावेत
काटे कधी? डॉ.कैलास गायकवाड.
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/2058

कधी वाटते मी भिडावे जगाशी : कैलास

*कधी वाटते मी भिडावे जगाशी*
कधी वाटते मी भिडावे जगाशी, ''
कशाला फुकाचेच ''? वाटे कधी कधी
मी निवडतो सरळसोट रस्ता,उगा
फोडतो कैक फाटे कधी कसेही जरी
फेकले तेच नाणे,कधी छाप्,काटा
कधी लाभतो कशाला बसावे
हिशेबास की,फायदे केवढे आणि
घाटे कधी कसे वाटते आज पाहूनि
त्यांना,जिथे श्वान सामीष
लाथाडतो उभा जन्म ज्यांचा
उपासात गेला,मिळावीत सुग्रास
ताटे कधी अभीयान जे गाडगे 'बा'च
नामी,बरे जाहले लाभले अन्यथा,
जया वाम हस्तांस लागे न
पाणी,तया हात घेई खराटे कधी?
जरी आज '' कैलास'' सुमनांत
लोळे,तरी त्यास सुमनांत ही
भाजते जया तीक्ष्ण भालाही
कापूस वाटे,तयाला रुतावेत
काटे कधी? डॉ.कैलास गायकवाड.
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/

मी जसा आहे तसा.. : ऋत्विक फाटक

वासनांना अंत नाही पण मनाला
खंत नाही- बेरडे वैराग्य
येण्या कोरडा मी संत नाही.. मी
जसा बाहेरुनी आहे तसा आतूनही
मी.. तोतया पोशाख घेण्याएवढा
श्रीमंत नाही! जे मनाला वाटते,
पटते तसे बोलून टाके, अक्षरे
तोलावया मी थोर प्रज्ञावंत
नाही! मुक्तछंदाचा कवी मी शब्द
शब्दा जोडणारा, उमलती आर्या
रचाया पात्र, मोरोपंत नाही ते
बघा कवितेकडे या नासिका
मुरडून गेले.. का? म्हणे- 'रचनेत
या दिसला कुठेच वसंत नाही!' का
इथे हे गीत मरणाचे तुझे गातोस
वेड्या! मी तुझ्या श्राद्धास
येण्या जातिचा किरवंत नाही!
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/2057

मी जसा आहे तसा.. : ऋत्विक फाटक

वासनांना अंत नाही पण मनाला
खंत नाही- बेरडे वैराग्य
येण्या कोरडा मी संत नाही.. मी
जसा बाहेरुनी आहे तसा आतूनही
मी.. तोतया पोशाख घेण्याएवढा
श्रीमंत नाही! जे मनाला वाटते,
पटते तसे बोलून टाके, अक्षरे
तोलावया मी थोर प्रज्ञावंत
नाही! मुक्तछंदाचा कवी मी शब्द
शब्दा जोडणारा, उमलती आर्या
रचाया पात्र, मोरोपंत नाही ते
बघा कवितेकडे या नासिका
मुरडून गेले.. का? म्हणे- 'रचनेत
या दिसला कुठेच वसंत नाही!' का
इथे हे गीत मरणाचे तुझे गातोस
वेड्या! मी तुझ्या श्राद्धास
येण्या जातिचा किरवंत नाही!
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/

धुमसतो अद्याप माझ्या आत कोणी : अजय अनंत जोशी

टाळलेला आजही निष्णात कोणी
धुमसतो अद्याप माझ्या आत कोणी
माहिती होती जगाला गोष्ट सारी
बोलले नाही तरी जोरात कोणी
केवढा आहे महत्वाचा पहा मी..
सांडलेले रक्तही भरतात कोणी
का मला टाळून गेली ती दुकाने ? [
वेदना भरतात का.. गल्ल्यात
कोणी? ] आपली ओळख असावी फार मोठी
एवढ्यानेही कवी होतात कोणी
मद्यपींना एक माझे सांगणे की,
भाकरी मिळण्यासही फिरतात
कोणी दैव होते चांगले की
जन्मलो मी अन्यथा मरते कधी
गर्भात कोणी - अजय अनंत जोशी
पुणे
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/2056

धुमसतो अद्याप माझ्या आत कोणी : अजय अनंत जोशी

टाळलेला आजही निष्णात कोणी
धुमसतो अद्याप माझ्या आत कोणी
माहिती होती जगाला गोष्ट सारी
बोलले नाही तरी जोरात कोणी
केवढा आहे महत्वाचा पहा मी..
सांडलेले रक्तही भरतात कोणी
का मला टाळून गेली ती दुकाने ? [
वेदना भरतात का.. गल्ल्यात
कोणी? ] आपली ओळख असावी फार मोठी
एवढ्यानेही कवी होतात कोणी
मद्यपींना एक माझे सांगणे की,
भाकरी मिळण्यासही फिरतात
कोणी दैव होते चांगले की
जन्मलो मी अन्यथा मरते कधी
गर्भात कोणी - अजय अनंत जोशी
पुणे
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/

पाय : किमंतु

असा कसा उठला बाजार श्रद्धेचा
ज्ञानिया रेड्याचा हा हाती
कासरा, धरला विठू तू रुजू
शासकीय महापुजा दुष्काळ
निवारणा विकासाच्या नावे
खिसा, भरला विठू तू भेगाळली
वीट पुंडलिकाची वाहून पापाला
इतुका सुवर्णाच्या भाराने
वाकला विठू तू नाम्याच्या
समाधीचा चोरला जाताना चिरा
तुझ्या इमल्यावर चढवला इमला
विठू तू आषढी-कार्तिकी
श्राद्ध तुकयाचे इंद्रायणी
तीरा सुधारणा बुडाली गाथा
वाचत बसला विठू तू कल्लोळ
पैशाचा बडवे नाचती
दिंड्या-पताका वैष्णव
दीनवाने रांगेत पाहुन हसला
विठू तू पारायणाचा झाला
इव्हेंट आणि वारीची जत्रा
मुखवटा चांदीचा लावून गप
झोपला विठू तू दुमदुमली पुण्य
पंढरी हौश्या नवश्या गवश्या
चोरांच्या आळंदीला साक्षीला
धावला विठू तू? श्रद्धेच्या
वारकर्‍याची ज्यांनी बांधली
उत्तरपुजा त्यांच्याच नवसाला
कायद्याने पावला विठू तू
दुष्काळाने गांजला तरीही
सारी वारी चालला तुझ्या दारी
थांबला तरीही न ढळला विठू तू
वारीमध्ये जो रंगला तु़झ्या
नादात दंगला उभा जन्म त्याचा
भंगला जागला विठू तू या
पामराने असा स्वर्ग मागितला
कोणता की त्या हजार
दरवाज्यांमागे दडला विठू तू
मी हात पुढे केला महारोगी हा
सत्याचा नेमका त्यावेळी का
मागे सरला विठू तू युगे
अठ्ठावीस उभा राहून खरेच
झिजला की पंढरीतून आता पाय
काढला विठू तू? किमंतु आनंदऋतू
प्रकाशन ०३/०९/२००९
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/2053

१७ वे अखिल भारतीय नवोदित मराठी साहित्य सम्मेलन रत्नागिरी येथे : दशरथयादव

अखिल भारतीय मराठी साहित्य
परिषदेतर्फे १५ व १६ मे रोजी
रत्नागिरी येथे ज्येष्ठ
विचारवन्त रावसाहेब कसबे
यान्च्या अध्यक्ष्तेखाली १७
वे अखिल भारतीय नवोदित मराठी
साहित्य सम्मेलन रत्नागिरी
येथे होत आहे.
उद्घघाटक्-नारायण
राणे..प्रमुख पाहुणे..सुनील
तटकरे..स्वागताध्यक्ष आमदार
उदय सान्मत..निमन्त्रक - माजी
आमदार सन्देशदादा
कोन्ड्विल्कर सहभागासाठी
ईछूकानी सम्पर्क साधावा. शरद
गोरे..९९२२८६६३८६...दशरथ
यादव-९८८१०९८४८१, राजकुमार
काळ्भोर-९७६३४५३६९७
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/

१७ वे अखिल भारतीय नवोदित मराठी साहित्य सम्मेलन १५ १६ मे रत्नागिरी : दशरथयादव

अखिल भारतीय मराठी साहित्य
परिषदेतर्फे १५ व १६ मे रोजी
रत्नागिरी येथे ज्येष्ठ
विचारवन्त रावसाहेब कसबे
यान्च्या अध्यक्ष्तेखाली १७
वे अखिल भारतीय नवोदित मराठी
साहित्य सम्मेलन रत्नागिरी
येथे होत आहे.
उद्घघाटक्-नारायण
राणे..प्रमुख पाहुणे..सुनील
तटकरे..स्वागताध्यक्ष आमदार
उदय सान्मत..निमन्त्रक - माजी
आमदार सन्देशदादा
कोन्ड्विल्कर सहभागासाठी
ईछूकानी सम्पर्क साधावा. शरद
गोरे..९९२२८६६३८६...दशरथ
यादव-९८८१०९८४८१, राजकुमार
काळ्भोर-९७६३४५३६९७
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/

पाय : किमंतु

असा कसा उठला बाजार श्रद्धेचा
ज्ञानिया रेड्याचा हा हाती
कासरा, धरला विठू तू रुजू
शासकीय महापुजा दुष्काळ
निवारणा विकासाच्या नावे
खिसा, भरला विठू तू भेगाळली
वीट पुंडलिकाची वाहून पापाला
इतुका सुवर्णाच्या भाराने
वाकला विठू तू नाम्याच्या
समाधीचा चोरला जाताना चिरा
तुझ्या इमल्यावर चढवला इमला
विठू तू आषढी-कार्तिकी
श्राद्ध तुकयाचे इंद्रायणी
तीरा सुधारणा बुडाली गाथा
वाचत बसला विठू तू कल्लोळ
पैशाचा बडवे नाचती
दिंड्या-पताका वैष्णव
दीनवाने रांगेत पाहुन हसला
विठू तू पारायणाचा झाला
इव्हेंट आणि वारीची जत्रा
मुखवटा चांदीचा लावून गप
झोपला विठू तू दुमदुमली पुण्य
पंढरी हौश्या नवश्या गवश्या
चोरांच्या आळंदीला साक्षीला
धावला विठू तू? श्रद्धेच्या
वारकर्‍याची ज्यांनी बांधली
उत्तरपुजा त्यांच्याच नवसाला
कायद्याने पावला विठू तू
दुष्काळाने गांजला तरीही
सारी वारी चालला तुझ्या दारी
थांबला तरीही न ढळला विठू तू
वारीमध्ये जो रंगला तु़झ्या
नादात दंगला उभा जन्म त्याचा
भंगला जागला विठू तू या
पामराने असा स्वर्ग मागितला
कोणता की त्या हजार
दरवाज्यांमागे दडला विठू तू
मी हात पुढे केला महारोगी हा
सत्याचा नेमका त्यावेळी का
मागे सरला विठू तू युगे
अठ्ठावीस उभा राहून खरेच
झिजला की पंढरीतून आता पाय
काढला विठू तू? किमंतु आनंदऋतू
प्रकाशन ०३/०९/२००९
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/2053

पाय : किमंतु

असा कसा उठला बाजार श्रद्धेचा
ज्ञानिया रेड्याचा हा हाती
कासरा, धरला विठू तू रुजू
शासकीय महापुजा दुष्काळ
निवारणा विकासाच्या नावे
खिसा, भरला विठू तू भेगाळली
वीट पुंडलिकाची वाहून पापाला
इतुका सुवर्णाच्या भाराने
वाकला विठू तू नाम्याच्या
समाधीचा चोरला जाताना चिरा
तुझ्या इमल्यावर चढवला इमला
विठू तू आषढी-कार्तिकी
श्राद्ध तुकयाचे इंद्रायणी
तीरा सुधारणा बुडाली गाथा
वाचत बसला विठू तू कल्लोळ
पैशाचा बडवे नाचती
दिंड्या-पताका वैष्णव
दीनवाने रांगेत पाहुन हसला
विठू तू पारायणाचा झाला
इव्हेंट आणि वारीची जत्रा
मुखवटा चांदीचा लावून गप
झोपला विठू तू दुमदुमली पुण्य
पंढरी हौश्या नवश्या गवश्या
चोरांच्या आळंदीला साक्षीला
धावला विठू तू? श्रद्धेच्या
वारकर्‍याची ज्यांनी बांधली
उत्तरपुजा त्यांच्याच नवसाला
कायद्याने पावला विठू तू
दुष्काळाने गांजला तरीही
सारी वारी चालला तुझ्या दारी
थांबला तरीही न ढळला विठू तू
वारीमध्ये जो रंगला तु़झ्या
नादात दंगला उभा जन्म त्याचा
भंगला जागला विठू तू या
पामराने असा स्वर्ग मागितला
कोणता की त्या हजार
दरवाज्यांमागे दडला विठू तू
मी हात पुढे केला महारोगी हा
सत्याचा नेमका त्यावेळी का
मागे सरला विठू तू युगे
अठ्ठावीस उभा राहून खरेच
झिजला की पंढरीतून आता पाय
काढला विठू तू? किमंतु आनंदऋतू
प्रकाशन ०३/०९/२००९
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/

कोंडलेली तीच ती फिरते हवा : प्रणव.प्रि.प्र

कोंडलेली तीच ती फिरते हवा घेत
नाही श्वासही कोणी नवा!
पावसाचे थेंबही ऍसीडचे
सावलीचा पेटलेला गारवा! जर
तुझा एकांत आहे सोबती तर
कशासाठी कुणाला बोलवा? त्या
तिथे बागेमध्ये फुलती फुले तू
तिथे नेऊ नको इथली हवा... स्थीर
होण्याचे नदीला सांग ना
अन्यथा वाहून जाइल चांदवा...
वेचली मी एवढी सुंदर फुले
वेचताना मीच झालो ताटवा! तेज
त्याने पाहिल्यावर एवढे- तो
अता सूर्यास म्हणतो काजवा!! -
प्रणव
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/2052

कोंडलेली तीच ती फिरते हवा : प्रणव.प्रि.प्र

कोंडलेली तीच ती फिरते हवा घेत
नाही श्वासही कोणी नवा!
पावसाचे थेंबही अॅसीडचे
सावलीचा पेटलेला गारवा! जर
तुझा एकांत आहे सोबती तर
कशासाठी कुणाला बोलवा? त्या
तिथे बागेमध्ये फुलती फुले तू
तिथे नेऊ नको इथली हवा... स्थीर
होण्याचे नदीला सांग ना
अन्यथा वाहून जाइल चांदवा...
वेचली मी एवढी सुंदर फुले
वेचताना मीच झालो ताटवा! तेज
त्याने पाहिल्यावर एवढे- तो
अता सूर्यास म्हणतो काजवा!! -
प्रणव
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/2052

कोंडलेली तीच ती फिरते हवा : प्रणव.प्रि.प्र

कोंडलेली तीच ती फिरते हवा घेत
नाही श्वासही कोणी नवा!
पावसाचे थेंबही अॅसीडचे
सावलीचा पेटलेला गारवा! जर
तुझा एकांत आहे सोबती तर
कशासाठी कुणाला बोलवा? त्या
तिथे बागेमध्ये फुलती फुले तू
तिथे नेऊ नको इथली हवा... स्थीर
होण्याचे नदीला सांग ना
अन्यथा वाहून जाइल चांदवा...
वेचली मी एवढी सुंदर फुले
वेचताना मीच झालो ताटवा! तेज
त्याने पाहिल्यावर एवढे- तो
अता सूर्यास म्हणतो काजवा!! -
प्रणव
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/

विरह : कैलास

झाला विरह अता मी, रडणार फक्त
आहे अश्रू मुळीच नाही, ढळणार
रक्त आहे बाहेर येउनी ना,
दुःखास दर्शवावे अश्रूंस
पापण्यांची, ताकीद सक्त आहे
जाणीव पातकाची ,घडवी बदल असा
की सैतान कालचा तो , आता विरक्त
आहे आशेवरी जगावे, हे फक्त
आठवावे येणार जो उद्या तो,
माझाच वक्त आहे देउ कशी लढाई,
निष्ठूर प्राक्तनाशी ? दुबळे
प्रयत्न माझे , अन ते सशक्त आहे
जो वागवी मनावर , जोखड तुझ्या
मनाचे '' कैल्या'' असेल ही तो, मी
मात्र मुक्त आहे ( मक्त्यात
अलामतीची सूट घेतली आहे ) डॉ.
कैलास गायकवाड.
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/2049

मधाळ हाय-बायचे काय करावे... : गिरीश कुलकर्णी

************************************* *************************************
आता पेच हाच की जगायचे काय
करावे चेहेर्‍यास हरघडी
फसायचे काय करावे बंदोबस्त
चोख नव्हता असे वाटुन गेले
स्वप्नांचे तळेच आटवायचे काय
करावे सोयीने जगायचे तुझे
सर्वमान्य बहाणे संदर्भासही
असे पुसायचे काय करावे सारे
थाटमाट वेगळेच असतात
अशांच्या रोजच्या मधाळ
हाय-बायचे काय करावे हाकारे
जुनेच आजकाल असतात उराशी
डोळ्यांना बळेच झोपवायचे काय
करावे सांगण्यास सत्य बोल कोण
मागे सरला तो मित्रा सोड..मी
अशा हसायचे काय करावे
ऊत्सुकांस स्वर्ग मिळेल
म्हणता धावुन जाती धरतीवर
तयांस थोपवायचे काय करावे
झाली रंगवुन अशीतशी
कहाणी-भुमिकाही मैत्रेया अता
इथुन निघायचे काय करावे
****************************** ******************************
www.maitreyaa.wordpress.com
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/2051

मधाळ हाय-बायचे काय करावे... : गिरीश कुलकर्णी

************************************* *************************************
आता पेच हाच की जगायचे काय
करावे चेहेर्‍यास हरघडी
फसायचे काय करावे बंदोबस्त
चोख नव्हता असे वाटुन गेले
स्वप्नांचे तळेच आटवायचे काय
करावे सोयीने जगायचे तुझे
सर्वमान्य बहाणे संदर्भासही
असे पुसायचे काय करावे सारे
थाटमाट वेगळेच असतात
अशांच्या रोजच्या मधाळ
हाय-बायचे काय करावे हाकारे
जुनेच आजकाल असतात उराशी
डोळ्यांना बळेच झोपवायचे काय
करावे सांगण्यास सत्य बोल कोण
मागे सरला तो मित्रा सोड..मी
अशा हसायचे काय करावे
ऊत्सुकांस स्वर्ग मिळेल
म्हणता धावुन जाती धरतीवर
तयांस थोपवायचे काय करावे
झाली रंगवुन अशीतशी
कहाणी-भुमिकाही मैत्रेया अता
इथुन निघायचे काय करावे
****************************** ******************************
www.maitreyaa.wordpress.com
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/

तुला पाहतो... : मधुघट

तुला पाहतो...जणू पाहतो आरसाच
मी! किती किती भासतो स्वतःला
वेगळाच मी! अजून मजला साद
घालती चुकार लाटा.. अजून आहे
किनार्‍यावरी कोरडाच मी! बदल
तुझ्या नजरेतच बहुधा आहे झाला
नाहीतर हा तसाच आहे कालचाच मी!
जणू हरवलो सागरामध्ये
गहिरनिळ्या.. फक्त तुझ्या
डोळ्यांत पाहिले एकदाच मी!
चांदणराती क्षणभर येते याद
तुझी, मग.. घाबरतो हे जाणवून की
एकटाच मी! चुंबनओल्या रात्री
संपुन युगे लोटली भिजतो अजुनी
आठवांत त्या का उगाच मी?
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/2050

तुला पाहतो... : मधुघट

तुला पाहतो...जणू पाहतो आरसाच
मी! किती किती भासतो स्वतःला
वेगळाच मी! अजून मजला साद
घालती चुकार लाटा.. अजून आहे
किनार्‍यावरी कोरडाच मी! बदल
तुझ्या नजरेतच बहुधा आहे झाला
नाहीतर हा तसाच आहे कालचाच मी!
जणू हरवलो सागरामध्ये
गहिरनिळ्या.. फक्त तुझ्या
डोळ्यांत पाहिले एकदाच मी!
चांदणराती क्षणभर येते याद
तुझी, मग.. घाबरतो हे जाणवून की
एकटाच मी! चुंबनओल्या रात्री
संपुन युगे लोटली भिजतो अजुनी
आठवांत त्या का उगाच मी?
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/

विरह : कैलास

झाला विरह अता मी, रडणार फक्त
आहे अश्रू मुळीच नाही, ढळणार
रक्त आहे बाहेर येउनी ना,
दुःखास दर्शवावे अश्रूंस
पापण्यांची, ताकीद सक्त आहे
जाणीव पातकाची ,घडवी बदल असा
की सैतान कालचा तो , आता विरक्त
आहे आशेवरी जगावे, हे फक्त
आठवावे येणार जो उद्या तो,
माझाच वक्त आहे देउ कशी लढाई,
निष्ठूर प्राक्तनाशी ? दुबळे
प्रयत्न माझे , अन ते सशक्त आहे
जो वागवी मनावर , जोखड तुझ्या
मनाचे '' कैल्या'' असेल ही तो, मी
मात्र मुक्त आहे ( मक्त्यात
अलामतीची सूट घेतली आहे ) डॉ.
कैलास गायकवाड.
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/

आयुष्य : पुलस्ति

जुनीच गणिते पुन्हा नव्याने
मांडत आहे आयुष्याची गृहीतके
पडताळत आहे जगण्याचा कोणी
शिकवावा अर्थ... कुणाला? मीही
केवळ माझ्यापुरता लावत आहे
आयुष्याचा वेग विलक्षण आहे; पण
मी - अखेर त्याला अर्ध्यावरती
गाठत आहे कोण शक्यता पेरत गेले
उरात माझ्या? 'चल किरणांशी
खेळू'... कोंभ खुणावत आहे! जेथे
होतो तिथेच आहे... वरवर बघता आत
आत एकेक वेस ओलांडत आहे
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/2047

आयुष्य : पुलस्ति

जुनीच गणिते पुन्हा नव्याने
मांडत आहे आयुष्याची गृहीतके
पडताळत आहे जगण्याचा कोणी
शिकवावा अर्थ... कुणाला? मीही
केवळ माझ्यापुरता लावत आहे
आयुष्याचा वेग विलक्षण आहे; पण
मी - अखेर त्याला अर्ध्यावरती
गाठत आहे कोण शक्यता पेरत गेले
उरात माझ्या? 'चल किरणांशी
खेळू'... कोंभ खुणावत आहे! जेथे
होतो तिथेच आहे... वरवर बघता आत
आत एकेक वेस ओलांडत आहे
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/

आयुष्य : पुलस्ति

जुनीच गणिते पुन्हा नव्याने
मांडत आहे आयुष्याची गृहीतके
पडताळत आहे जगण्याचा कोणी
शिकवावा अर्थ... कुणाला? मीही
केवळ माझ्यापुरता लावत आहे
आयुष्याचा वेग विलक्षण आहे; पण
मी - अखेर त्याला अर्ध्यावरती
गाठत आहे कोण शक्यता पेरत गेले
उरात माझ्या? 'चल किरणांशी
खेळू'... कोंभ खुणावत आहे! जेथे
होतो तिथेच आहे... वरवर बघता आत
आत एकेक वेस ओलांडत आहे
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/

विश्वास...! : गवि

डोळ्यात दु:ख ह्रदयाचे, का
श्राप हाच आहे शब्दात स्तब्ध
होणारा , संताप हाच आहे जमतोय
दु:खितांचाही, अवघा जमाव येथे
शब्दात दु:ख न यावे, अन ताप हाच
आहे जखमेत वेदनेचाही , भळभळतो
झरा उन्हाळी अन चटका सुरात
नाही, आलाप हाच आहे गोठुन
स्वप्न येताना, डोळ्यात
आसवांचे हे सुटका जीवास नाही,
थरकाप हाच आहे येतील हात
दैवाचे , घेउन दवा जखमांची
विश्वास शोषितांनाही , अद्याप
हाच आहे... -ग.वि.
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/

उत्तर : अमोल शिरसाट

*पुरे तुझा हा रडवेला स्वर; चल
जगण्याशी दोन हात कर! तुझे नि
माझे जमणे नाही.... जा बाई तू मला
माफ कर...! दुर्गंधी लपणार
कोठवर? जरी लावले उंची अत्तर !
मीही मित्रा ध्यास घेतला....
कितीक करशील माझा वापर?
रानफुले शिकतात उन्हातच...
कुठली शाळा? कुठले दप्तर? आता
असतील प्रश्नही माझे हवे तसे
मी देईन उत्तर...!* /अमोल शिरसाट,
अकोला. ९०४९०११२३४/.
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/2045

उत्तर : अमोल शिरसाट

*पुरे तुझा हा रडवेला स्वर; चल
जगण्याशी दोन हात कर! तुझे नि
माझे जमणे नाही.... जा बाई तू मला
माफ कर...! दुर्गंधी लपणार
कोठवर? जरी लावले उंची अत्तर !
मीही मित्रा ध्यास घेतला....
कितीक करशील माझा वापर?
रानफुले शिकतात उन्हातच...
कुठली शाळा? कुठले दप्तर? आता
असतील प्रश्नही माझे हवे तसे
मी देईन उत्तर...!* /अमोल शिरसाट,
अकोला. ९०४९०११२३४/.
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/

वेळिअवेळी : क्रान्ति

एक सांगु का? बरे नव्हे हे असे
बहरणे वेळिअवेळी सांजसावल्या
खुणावताना दंवात फिरणे
वेळिअवेळी वेळिअवेळी झुळुक
कोवळी तुझा विचारी ठावठिकाणा,
हिरमुसलेल्या चंद्राचेही
तुलाच स्मरणे वेळिअवेळी रोज
भेटलो तरी न घडते भेट कधीही
मनासारखी, आठवून त्या जुन्याच
भेटी, उगाच झुरणे वेळिअवेळी
वाट वाकडी करून त्याच्या
वाटेवर रोजचे थबकणे,
आसुसलेल्या नजरांचे गालिचे
पसरणे वेळिअवेळी आजकाल हे
असेच होते, वेळिअवेळी गुलाब
फुलतो, भूल पाडते रातराणिचे
गंध विखुरणे वेळिअवेळी ऐक मना
रे, पुन्हा सांगते, वेळ कधी
सांगून न येते, जगता जगता हाती
उरते केवळ मरणे, वेळिअवेळी
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/2043

पैसा... : गवि

पैसाच हाय आता ,झालाय प्यार
त्यांना पैशात
खेळण्याचा,जडला विकार
त्यांना झाले विकुन जगणे,
मरणास लावती बोली आयुष्य
वाटते आहे , सट्टा जुगार
त्यांना पोटात कावळे
ज्यांच्या,घेतात रोजची शाळा
यावी उपासपोटी , कसली डकार
त्यांना हफ्त्यात जिंदगी
अर्धी , घेती उधार जे जे
व्याजात लुप्त होणारा, मिळतो
पगार त्यांना देऊन दोष
नशिबाला, लाचार वाघ फिरतात
ज्यांच्या नखात पैसा, मिळते
शिकार त्यांना आता
भल्या-भल्यांच्या, ओठात राम
नाही नोटात हाय सापडतो ,
परवरदिगार त्यांना अन एका
भिकारड्याचा , त्यांनी लिलाव
केला अजुनी भिकारडा तो ,
म्हणतो भिकार त्यांना -ग.वि.
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/

वेळिअवेळी : क्रान्ति

एक सांगु का? बरे नव्हे हे असे
बहरणे वेळिअवेळी सांजसावल्या
खुणावताना दंवात फिरणे
वेळिअवेळी वेळिअवेळी झुळुक
कोवळी तुझा विचारी ठावठिकाणा,
हिरमुसलेल्या चंद्राचेही
तुलाच स्मरणे वेळिअवेळी रोज
भेटलो तरी न घडते भेट कधीही
मनासारखी, आठवून त्या जुन्याच
भेटी, उगाच झुरणे वेळिअवेळी
वाट वाकडी करून त्याच्या
वाटेवर रोजचे थबकणे,
आसुसलेल्या नजरांचे गालिचे
पसरणे वेळिअवेळी आजकाल हे
असेच होते, वेळिअवेळी गुलाब
फुलतो, भूल पाडते रातराणिचे
गंध विखुरणे वेळिअवेळी ऐक मना
रे, पुन्हा सांगते, वेळ कधी
सांगून न येते, जगता जगता हाती
उरते केवळ मरणे, वेळिअवेळी
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/

मारला गेलो : कैलास

*गझल परिचय* *वृत्त : वियद् गंगा (
उर्दू : हजज मुसम्मन सालिम )*
*उर्दू गण मफाइलून मफाइलून
मफाइलून मफाइलून* *मोडणी
लगागागा लगागागा लगागागा
लगागागा* *लगावली U - - - U - - - U - - - U - - -*
*मात्रावली १ २ २ २ १ २ २ २ १ २ २ २
१ २ २ २ * *मारला गेलो * जिथे
जिंकायचे होते तिथे मी हारला
गेलो जगायाचे जिथे होते तिथे
मी मारला गेलो जिणे संपायला
आले तरी सजलो कधी नाही कशा
सरणावरी ऐसा अता शृंगारला
गेलो असा कंटाळलो होतो तशा
त्या त्या तराण्यांनी दिल्या
छेडून तारा तू पुन्हा झंकारला
गेलो मवाळा सारखा होतो परी
अन्याय मोडाया न होतो साप मी
कैसा तरी फुत्कारला गेलो
अलभ्यच लाभ मी वदलो घरी आल्या
रिपूलाही पहा माझ्या घरी कैसा
सदा दुत्कारला गेलो तसा गोंडस
जरी नाही तरी त्या
सुस्वभावाने असा '' कैलास '' मी
तान्ह्या परी गोंजारला गेलो.
*डॉ.कैलास गायकवाड.*
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/2042

मारला गेलो : कैलास

*गझल परिचय* *वृत्त : वियद् गंगा (
उर्दू : हजज मुसम्मन सालिम )*
*उर्दू गण मफाइलून मफाइलून
मफाइलून मफाइलून* *मोडणी
लगागागा लगागागा लगागागा
लगागागा* *लगावली U - - - U - - - U - - - U - - -*
*मात्रावली १ २ २ २ १ २ २ २ १ २ २ २
१ २ २ २ * *मारला गेलो * जिथे
जिंकायचे होते तिथे मी हारला
गेलो जगायाचे जिथे होते तिथे
मी मारला गेलो जिणे संपायला
आले तरी सजलो कधी नाही कशा
सरणावरी ऐसा अता शृंगारला
गेलो असा कंटाळलो होतो तशा
त्या त्या तराण्यांनी दिल्या
छेडून तारा तू पुन्हा झंकारला
गेलो मवाळा सारखा होतो परी
अन्याय मोडाया न होतो साप मी
कैसा तरी फुत्कारला गेलो
अलभ्यच लाभ मी वदलो घरी आल्या
रिपूलाही पहा माझ्या घरी कैसा
सदा दुत्कारला गेलो तसा गोंडस
जरी नाही तरी त्या
सुस्वभावाने असा '' कैलास '' मी
तान्ह्या परी गोंजारला गेलो.
*डॉ.कैलास गायकवाड.*
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/

ते मरण पहिलेच नाही. : अमोल राणे

जगत आहे तसे साधेच आयुष्य
माझे, जगण्यात तसे विशेष काही
राहिलेच नाही. उपेक्षाच आली
जगताना आजवर जन्मभर, किती खास
जगलो तेही वळून पहिलेच नाही.
कोणताही देव ना कधी प्रसन्न
झाला, त्याचा हि काय दोष! मी फुल
कधी वाहिलेच नाही. मीच कवाडे
खुली केली येणाऱ्या संकटांना,
कंटाळून त्यांना कधी मी दार
लाविलेच नाही. ते आले होते
जखमांवर माझ्या फुंकर
घालण्याला, पण खुले करून घाव
सारे मी हि दाविलेच नाही.
मोकळा भेटलाच ना कुणी
सच्चेपणे सांगण्या दुखः,
कागदावरी या मोकळीक भेटता मला
राहविलेच नाही. हुंदके अपार
आले काळोख्या कोपऱ्यात, परी
उजेडात हे अश्रू कधी वाहिलेच
नाही. नशा चढली होती तेव्हा
पहिल्याच थेम्बातून, नंतरचे
घोट सारे शुद्धीतून पिलेच
नाही. कण कण मरताना मला मी
पहिले आहे, आता जे आले आहे ते
मरण पहिलेच नाही. .................अमोल
राणे
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/2041

ते मरण पहिलेच नाही. : अमोल राणे

जगत आहे तसे साधेच आयुष्य
माझे, जगण्यात तसे विशेष काही
राहिलेच नाही. उपेक्षाच आली
जगताना आजवर जन्मभर, किती खास
जगलो तेही वळून पहिलेच नाही.
कोणताही देव ना कधी प्रसन्न
झाला, त्याचा हि काय दोष! मी फुल
कधी वाहिलेच नाही. मीच कवाडे
खुली केली येणाऱ्या संकटांना,
कंटाळून त्यांना कधी मी दार
लाविलेच नाही. ते आले होते
जखमांवर माझ्या फुंकर
घालण्याला, पण खुले करून घाव
सारे मी हि दाविलेच नाही.
मोकळा भेटलाच ना कुणी
सच्चेपणे सांगण्या दुखः,
कागदावरी या मोकळीक भेटता मला
राहविलेच नाही. हुंदके अपार
आले काळोख्या कोपऱ्यात, परी
उजेडात हे अश्रू कधी वाहिलेच
नाही. नशा चढली होती तेव्हा
पहिल्याच थेम्बातून, नंतरचे
घोट सारे शुद्धीतून पिलेच
नाही. कण कण मरताना मला मी
पहिले आहे, आता जे आले आहे ते
मरण पहिलेच नाही. .................अमोल
राणे
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/2041

ते मरण पहिलेच नाही. : अमोल राणे

जगत आहे तसे साधेच आयुष्य
माझे, जगण्यात तसे विशेष काही
राहिलेच नाही. उपेक्षाच आली
जगताना आजवर जन्मभर, किती खास
जगलो तेही वळून पहिलेच नाही.
कोणताही देव ना कधी प्रसन्न
झाला, त्याचा हि काय दोष! मी फुल
कधी वाहिलेच नाही. मीच कवाडे
खुली केली येणाऱ्या संकटांना,
कंटाळून त्यांना कधी मी दार
लाविलेच नाही. ते आले होते
जखमांवर माझ्या फुंकर
घालण्याला, पण खुले करून घाव
सारे मी हि दाविलेच नाही.
मोकळा भेटलाच ना कुणी
सच्चेपणे सांगण्या दुखः,
कागदावरी या मोकळीक भेटता मला
राहविलेच नाही. हुंदके अपार
आले काळोख्या कोपऱ्यात, परी
उजेडात हे अश्रू कधी वाहिलेच
नाही. नशा चढली होती तेव्हा
पहिल्याच थेम्बातून, नंतरचे
घोट सारे शुद्धीतून पिलेच
नाही. कण कण मरताना मला मी
पहिले आहे, आता जे आले आहे ते
मरण पहिलेच नाही. .................अमोल
राणे
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/

... तुरुंग सारे! : गिरीश कुलकर्णी

********************************** **********************************
कळा मनीच्या जुळवत होते भणंग
सारे बिनाजळाच्या अवखळ डोही
तरंग सारे उगाच आता नवी कहाणी
पुन्हा कशाला जुना पुरावा,
जुनेच किस्से, प्रसंग सारे कसे
फुलावे कसे मिटावे कुणास
सांगा फुलांत बसले लपुन अनोखे
भुजंग सारे जुने नवे घांव
बुजवुनी बेफिकीर झालो चकवुन
गेलेच बुडबुडे अन तवंग सारे
सुरा-सुधेचा उगाच बाऊ करुन
बसली भली बुरी ही व्रतस्थ
सत्ये,अभंग सारे कसे जपावे
सुगंध आता मला न ठावे
गुलाबगाणी तुझी कहाणी सवंग
सारे तु जो हवेचा निषेध
केला..नवाच होता इथे जमीनीस
बांधलेले....पतंग सारे!!! खुशीत
मैत्रेय चालतो-बोलतो सदा,पण
तुझे इशारे तुझे पसारे तुरुंग
सारे......! ***********************************
***********************************
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/2040

... तुरुंग सारे! : गिरीश कुलकर्णी

********************************** **********************************
कळा मनीच्या जुळवत होते भणंग
सारे बिनाजळाच्या अवखळ डोही
तरंग सारे उगाच आता नवी कहाणी
पुन्हा कशाला जुना पुरावा,
जुनेच किस्से, प्रसंग सारे कसे
फुलावे कसे मिटावे कुणास
सांगा फुलांत बसले लपुन अनोखे
भुजंग सारे जुने नवे घांव
बुजवुनी बेफिकीर झालो चकवुन
गेलेच बुडबुडे अन तवंग सारे
सुरा-सुधेचा उगाच बाऊ करुन
बसली भली बुरी ही व्रतस्थ
सत्ये,अभंग सारे कसे जपावे
सुगंध आता मला न ठावे
गुलाबगाणी तुझी कहाणी सवंग
सारे तु जो हवेचा निषेध
केला..नवाच होता इथे जमीनीस
बांधलेले....पतंग सारे!!! खुशीत
मैत्रेय चालतो-बोलतो सदा,पण
तुझे इशारे तुझे पसारे तुरुंग
सारे......! ***********************************
***********************************
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/

शेरो-शायरी: दर्द मिन्नतकश-ए-दवा न हुआ : मानस६

नमस्कार काव्य-प्रेमी
मित्रांनो, आज दि.१५ अप्रिल
रोजी कै. सुरेश भट ह्यांच्या
जन्म-दिनाचे औचित्य साधून
शे(अ)रो-शायरी ही नवीन लेखमाला
सुरु करताना मी आनंदलो आहे.
ह्या उपक्रमाविषयी आणि
त्याच्या नावाविषयी थोडेसे
सांगतो- गेले काही महिने ,
नावाजलेल्या उर्दू
शायरांच्या काही निवडक
गझलांचा अर्थ
काव्य-प्रेमींपर्यंत
पोहोचविण्यासाठी काहीतरी
करावे असे मनात होते. ह्याचे
कारण असे की, जालाच्या
माध्यमातून माझा अनेक
काव्य-प्रेमींशी परिचय झाला
आहे. त्यातील बहुतेक जण उत्तम
मराठी कविता, गझल लिहितात. पण
जेंव्हा मी त्यांना अमुक-अमुक
शायराची ही उर्दू गझल वाचली
आहे का, असे विचारले, तेव्हा
अनेकांनी मला 'आम्हाला उर्दू
अजिबात कळत नाही,आणि त्यामुळे
त्या गझलांचा आस्वाद आम्हाला
घेता येत नाही' अशी खंत व्यक्त
केली. अश्या मित्रांसाठी आपण
काहीतरी करायला हवे असे
मनापासून वाटले. मग असा विचार
केला की आपण जालावर वा इतर
ठिकाणी ज्या उर्दू गझलांचा
आस्वाद घेतो , त्यातील
आपल्याला जे जे उमजले, भावले,
त्यातील थोडेसे काव्य-प्रेमी
मित्रांशी का बरे 'शेअर' करु
नये?; आणि त्यातूनच शेरो-शायरी
ह्या संकल्पनेचा आणि
शीर्षकाचा जन्म झाला.
शेरो-शायरीतील अर्थ
आपल्यासोबत 'शेअर' करायचा
प्रयत्न, म्हणून शेरो-शायरी हे
नाव! आणखी एक सांगावेसे वाटते
की उर्दू विषयी मला सुद्धा,
उर्दू ही भाषा उजवीकडून
डावीकडे लिहितात, ह्यापलिकडे
फारसे काही माहिती नाही:). पण
जे-जे काही थोडेसे जाणले ते
आपल्यासोबत शेअर करण्यासाठी
हा लेखन-प्रपंच! दुसरे म्हणजे
असे की, ही लेखमाला मर्यादित
भागांचीच ठेवायची असा मानस
आहे, फक्त अकरा! (कविता ह्या
विषयाशी ही लेखमाला संबंधित
असली तरीही कविता नावाच्या
निर्मातीच्या 'क' पासून नाव
सुरु होणाऱ्या,आणि अखंड
चालणाऱ्या हिंदी
मालिकांसारखी ती नसणारेय:)).
शिवाय फक्त निवडक शेरच आपण
घेणार असल्यामुळे-(फक्त
पाच-सहाच), पोस्ट्चा आकारही
फारसा मोठा नसेल. २-३
आठवड्यातून एक पोस्ट करायचा
प्रयत्न करेन. चला तर,मिर्झा
गालिब ह्यांच्या 'दर्द
मिन्नतकश-ए-दवा न हुआ', ह्या
प्रसिद्ध गझलेने आपण सुरुवात
करुया. त्यातील काही निवडक
शेरांचा अर्थ आपण बघू. मिर्झा
गालिब ह्यांच्या रचना
अर्थाच्या दृष्टीने
इंद्र-धनुष्यासारख्या असल्या
तरीही अर्थ पेलायचा असल्यास
त्या शिव-धनुष्या सारख्या
आहेत, असे मज नेहमी वाटते. या
तर, हे शिव-धनुष्य आपल्याला
उचलायला जमते का ते बघू! ह्या
गझलेचा मतला असा आहे की- * दर्द
मिन्नतकश-ए-दवा न हुआ मै न
अच्छा हुआ, बुरा न हुआ* (
मिन्नतकश=आभारी, ऋणी.
मिन्नतकश-ए-दवा= औषधाचा आभारी.)
शायर म्हणतो की माझे दु:ख , माझी
वेदना ही औषधाच्या ऋणात नाहीय,
माझ्या वेदनेला औषधाचे आभार
मानायची गरज पडली नाही. कारण
'मै न अच्छा हुआ' म्हणजे माझी
वेदना हे औषध काही दूर करु
शकलेले नाही, मी बरा झालो नाही.
पण हे जे झाले ते, 'बुरा न हुआ'
म्हणजे काही फारसे वाईट झाले
नाही, कारण मी जर बरा झालो असतो
तर माझ्या वेदनेला कायम
औषधाच्या ऋणात, औषधाचे आभारी
रहावे लागले असते, आणि मला,
माझ्या वेदनेला कुणाच्याही
ऋणात राहणे कदापि मंजूर नाही.
कविची स्वाभिमानी आणि मनस्वी
वृत्ती ह्या शेरातून बघायला
मिळते. पुढे शायर म्हणतो की- *
जम्मा करते हो क्यूं रकीबो को
इक तमाशा हुआ, गिला न हुआ*
(रकीब=शत्रू, प्रतिस्पर्धी.
गिला=तक्रार) गालिब म्हणतोय
की, 'जम्मा करते हो क्यूं
रकीबो को' म्हणजे माझ्या
शत्रूंना तुम्ही का गोळा
करताहात? हा तर 'इक तमाशा हुआ',
म्हणजे एक तमाशा होईल', 'गिला
न हुआ' म्हणजे माझ्या विरुद्ध
तक्रार करणे होणार नाही. शायर
आपल्याला प्रतिस्पर्ध्याला
उद्देशून असे म्हणतोय, वाद
तुझ्या-माझ्यात आहे, तुला
माझ्या विरोधात जर काही
बोलायचे आहे, काही तक्रार
करायची आहे, तर ती माझ्या
समोरासमोर येऊन कर, माझ्या
शत्रूंना असे गोळा करुन तू जे
करतो आहेस तो एक तमाशाच आहे,
माझ्या विरुद्ध तक्रार
करण्याची की कुठली पद्धत आहे?
पुढे गालिब म्हणतो की- * है खबर
गर्म उनके आने की आजही घरमे
बोरिया न हुआ* ( बोरिया=चटई)
ह्यातील भावार्थ असा की, माझी
प्रेयसी आज माझ्या घरी येणार
आहे अशी बातमी मी ऐकतोय, आणि ती
आल्यावर, अगदी नजरेच्या
पायघड्या घालून तिचे स्वागत
करण्याची माझी इच्छा आहे, पण
माझे दारिद्र्य आणि दुर्दैव
बघा की तिला बसायला द्यायला,
नेमकी आजच, घरात साधी चटई
सुद्धा नाहीय.मला प्रेयसीचे
अतिशय प्रेमाने स्वागत
करायचे आहे, पण मी किती भणंग
आहे बघा, की घरात एक साधी चटई
सुद्धा नाहीय. गालिबने
त्याच्या आयुष्यात खूप
हलाखीत दिवस काढले आहेत.
त्याचेच प्रतिबिंब कदाचित
ह्या शेरात पडले असावे का?
पुढे शायर म्हणतो की-* कितने
शीरीं है तेरे लब के, रकीब,
गालिया खाके बेमज़ा न हुआ* (
शीरीं= मधुर, लब=ओठ) गालिबने
ह्या शेरात अतिशय अनोख्या
पद्धतीने प्रेयसीच्या ओठांची
तारीफ केलीय. तो म्हणतो की
",कितने शीरी है तेरे लब"
म्हणजे" , "प्रिये, तुझे ओठ इतके
मधुर आहेत की", "रकीब, गालिया
खाके बेमजा न हुआ", म्हणजे "माझा
प्रेमातील जो प्रतिस्पर्धी
आहे, ज्याने तुझ्या ओठांचे
माधुर्य अनुभवलेले नाहीय, (खरे
तर तो ही त्याकरिता आसुसलेला
आहे), त्याने तुझ्या ओठातून
ज्या शिव्या ऐकल्या, त्या
सुद्धा त्याला मधुरच भासल्या!
खरे तर शिव्या ह्या कडवटच
वाटायला हव्या होत्या, पण
तुझ्या ओठांचे माधुर्य असे की
शिव्या ऐकून सुद्धा तो
'बे-मझा' झाला नाही; म्हणजे
त्याला मझाच आला! पुढील शेर
बघा- *क्या वो नमरुद की खुदाई
थी, बंदगी मे मेरा भला न हुआ*
(नमरुद= एक राजा, जो स्वत:ला
ईश्वर समजायचा,
बंदगी=भक्ती,ईश्वर-सेवा) शायर
म्हणतो की, एकीकडे नमरुद
नावाचा राजाची ही गुर्मी, की
तो स्वत:लाच खुदा मानायचा,
ईश्वराने त्याचे काडीचेही
वाकडे केले नाही, आणि मी
आयुष्यभर जी त्याची बंदगी,
म्हणजे सेवा केली, त्याचे फळ
मला काहीच मिळाले नाही. गालिब
एका अर्थाने ईश्वरालाच हा
सवाल करतोय की माझी सेवा ही
काय नमरुदच्या खुदाई सारखी
होती की काय, म्हणून मला
ईश्वर-सेवेचे काहीच फळ मिळाले
नाही? ह्या लेखातील जो शेवटचा
शेर आपण बघणार आहोत, तो तर एकदम
उत्तुंग असा आहे, तो असा की- *
जान दी; दी हुई उसीकी थी, हक़ तो
ये है के, हक़ अदा न हुआ*
(हक़=खरे,सत्य, हक़=हक्क,
जवाबदारी) हक़ ह्या शब्दाच्या
दोन अर्थाचा अतिशय अलंकारिक
पद्धतीने गालिबने ह्या शेरात
उपयोग केलाय. शायर म्हणतो की,
"जान दी; दी हुई उसीकी थी",
म्हणजे मी ईश्वराने
दाखविलेल्या रस्र्त्यावरुन
चालताना माझे आयुष्य वेचले, पण
हे आयुष्य मला कोणी दिलेय? हे
तर त्यानेच दिलेय! म्हणून पुढे
शायर म्हणतो की" खरे तर हे आहे
की जे आयुष्यच त्याने दिलेय,
जे मुळात माझे नव्हतेच मुळी,
ते मी त्याच्या सेवेत जरी
लावले असेल तरीही त्याचा अर्थ,
माझ्यावर त्याने टाकलेली
जवाबदारी मी पूर्ण केली असा
होत नाही.हे जीवन त्यानेच
दिलेले होते, जे मी त्याच्या
करिता वाहिले, पण मी
माझ्याकडून काय दिले, हा खरा
प्रश्न आहे! म्हणून शायर
म्हणतो की, "हक़ तो ये है के, हक़
अदा न हुआ". ह्या विचाराची
उत्तुंगता खरे तर
हिमालयालाही लाजवील अशी आहे!
चला तर, आता निघतो, पुढील भागात
भेटूच! आपल्या अधिक
माहितीकरिता- 'लता सिंग्स
गालिब' ह्या हृदयनाथांनी
संगीत-बद्ध केलेल्या
ध्वनि-फितीत ह्या गझलेतील
काही शेर आपण ऐकू शकता. (राग
'जोगकंस' मधे ही चाल बांधली
आहे बहुदा.) कृपया गुगलवर शोधा
:) -मानस६
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/2036

शे(अ)रो-शायरी (१/११): दर्द मिन्नतकश-ए-दवा न हुआ : मानस६

नमस्कार काव्य-प्रेमी
मित्रांनो, आज दि.१५ अप्रिल
रोजी कै. सुरेश भट ह्यांच्या
जन्म-दिनाचे औचित्य साधून
शे(अ)रो-शायरी ही नवीन लेखमाला
सुरु करताना मी आनंदलो आहे.
ह्या उपक्रमाविषयी आणि
त्याच्या नावाविषयी थोडेसे
सांगतो- गेले काही महिने ,
नावाजलेल्या उर्दू
शायरांच्या काही निवडक
गझलांचा अर्थ
काव्य-प्रेमींपर्यंत
पोहोचविण्यासाठी काहीतरी
करावे असे मनात होते. ह्याचे
कारण असे की, जालाच्या
माध्यमातून माझा अनेक
काव्य-प्रेमींशी परिचय झाला
आहे. त्यातील बहुतेक जण उत्तम
मराठी कविता, गझल लिहितात. पण
जेंव्हा मी त्यांना अमुक-अमुक
शायराची ही उर्दू गझल वाचली
आहे का, असे विचारले, तेव्हा
अनेकांनी मला 'आम्हाला उर्दू
अजिबात कळत नाही,आणि त्यामुळे
त्या गझलांचा आस्वाद आम्हाला
घेता येत नाही' अशी खंत व्यक्त
केली. अश्या मित्रांसाठी आपण
काहीतरी करायला हवे असे
मनापासून वाटले. मग असा विचार
केला की आपण जालावर वा इतर
ठिकाणी ज्या उर्दू गझलांचा
आस्वाद घेतो , त्यातील
आपल्याला जे जे उमजले, भावले,
त्यातील थोडेसे काव्य-प्रेमी
मित्रांशी का बरे 'शेअर' करु
नये?; आणि त्यातूनच
शे(अ)रो-शायरी ह्या संकल्पनेचा
आणि शीर्षकाचा जन्म झाला.
शेरो-शायरीतील अर्थ
आपल्यासोबत 'शेअर' करायचा
प्रयत्न, म्हणून शे(अ)रो-शायरी
हे नाव! आणखी एक सांगावेसे
वाटते की उर्दू विषयी मला
सुद्धा, उर्दू ही भाषा
उजवीकडून डावीकडे लिहितात,
ह्यापलिकडे फारसे काही
माहिती नाही:). पण जे-जे काही
थोडेसे जाणले ते आपल्यासोबत
शेअर करण्यासाठी हा
लेखन-प्रपंच! दुसरे म्हणजे असे
की, ही लेखमाला मर्यादित
भागांचीच ठेवायची असा मानस
आहे, फक्त अकरा! (कविता ह्या
विषयाशी ही लेखमाला संबंधित
असली तरीही कविता नावाच्या
निर्मातीच्या 'क' पासून नाव
सुरु होणाऱ्या,आणि अखंड
चालणाऱ्या हिंदी
मालिकांसारखी ती नसणारेय:)).
शिवाय फक्त निवडक शेरच आपण
घेणार असल्यामुळे-(फक्त
पाच-सहाच), पोस्ट्चा आकारही
फारसा मोठा नसेल. २-३
आठवड्यातून एक पोस्ट करायचा
प्रयत्न करेन. चला तर,मिर्झा
गालिब ह्यांच्या 'दर्द
मिन्नतकश-ए-दवा न हुआ', ह्या
प्रसिद्ध गझलेने आपण सुरुवात
करुया. त्यातील काही निवडक
शेरांचा अर्थ आपण बघू. मिर्झा
गालिब ह्यांच्या रचना
अर्थाच्या दृष्टीने
इंद्र-धनुष्यासारख्या असल्या
तरीही अर्थ पेलायचा असल्यास
त्या शिव-धनुष्या सारख्या
आहेत, असे मज नेहमी वाटते. या
तर, हे शिव-धनुष्य आपल्याला
उचलायला जमते का ते बघू! ह्या
गझलेचा मतला असा आहे की- * दर्द
मिन्नतकश-ए-दवा न हुआ मै न
अच्छा हुआ, बुरा न हुआ* (
मिन्नतकश=आभारी, ऋणी.
मिन्नतकश-ए-दवा= औषधाचा आभारी.)
शायर म्हणतो की माझे दु:ख , माझी
वेदना ही औषधाच्या ऋणात नाहीय,
माझ्या वेदनेला औषधाचे आभार
मानायची गरज पडली नाही. कारण
'मै न अच्छा हुआ' म्हणजे माझी
वेदना हे औषध काही दूर करु
शकलेले नाही, मी बरा झालो नाही.
पण हे जे झाले ते, 'बुरा न हुआ'
म्हणजे काही फारसे वाईट झाले
नाही, कारण मी जर बरा झालो असतो
तर माझ्या वेदनेला कायम
औषधाच्या ऋणात, औषधाचे आभारी
रहावे लागले असते, आणि मला,
माझ्या वेदनेला कुणाच्याही
ऋणात राहणे कदापि मंजूर नाही.
कविची स्वाभिमानी आणि मनस्वी
वृत्ती ह्या शेरातून बघायला
मिळते. पुढे शायर म्हणतो की- *
जम्मा करते हो क्यूं रकीबो को
इक तमाशा हुआ, गिला न हुआ*
(रकीब=शत्रू, प्रतिस्पर्धी.
गिला=तक्रार) गालिब म्हणतोय
की, 'जम्मा करते हो क्यूं
रकीबो को' म्हणजे माझ्या
शत्रूंना तुम्ही का गोळा
करताहात? हा तर 'इक तमाशा हुआ',
म्हणजे एक तमाशा होईल', 'गिला
न हुआ' म्हणजे माझ्या विरुद्ध
तक्रार करणे होणार नाही. शायर
आपल्याला प्रतिस्पर्ध्याला
उद्देशून असे म्हणतोय, वाद
तुझ्या-माझ्यात आहे, तुला
माझ्या विरोधात जर काही
बोलायचे आहे, काही तक्रार
करायची आहे, तर ती माझ्या
समोरासमोर येऊन कर, माझ्या
शत्रूंना असे गोळा करुन तू जे
करतो आहेस तो एक तमाशाच आहे,
माझ्या विरुद्ध तक्रार
करण्याची की कुठली पद्धत आहे?
पुढे गालिब म्हणतो की- * है खबर
गर्म उनके आने की आजही घरमे
बोरिया न हुआ* ( बोरिया=चटई)
ह्यातील भावार्थ असा की, माझी
प्रेयसी आज माझ्या घरी येणार
आहे अशी बातमी मी ऐकतोय, आणि ती
आल्यावर, अगदी नजरेच्या
पायघड्या घालून तिचे स्वागत
करण्याची माझी इच्छा आहे, पण
माझे दारिद्र्य आणि दुर्दैव
बघा की तिला बसायला द्यायला,
नेमकी आजच, घरात साधी चटई
सुद्धा नाहीय.मला प्रेयसीचे
अतिशय प्रेमाने स्वागत
करायचे आहे, पण मी किती भणंग
आहे बघा, की घरात एक साधी चटई
सुद्धा नाहीय. गालिबने
त्याच्या आयुष्यात खूप
हलाखीत दिवस काढले आहेत.
त्याचेच प्रतिबिंब कदाचित
ह्या शेरात पडले असावे का?
पुढे शायर म्हणतो की-* कितने
शीरीं है तेरे लब के, रकीब,
गालिया खाके बेमज़ा न हुआ* (
शीरीं= मधुर, लब=ओठ) गालिबने
ह्या शेरात अतिशय अनोख्या
पद्धतीने प्रेयसीच्या ओठांची
तारीफ केलीय. तो म्हणतो की
",कितने शीरी है तेरे लब"
म्हणजे" , "प्रिये, तुझे ओठ इतके
मधुर आहेत की", "रकीब, गालिया
खाके भी बे-मझा न हुआ", म्हणजे
"माझा प्रेमातील जो
प्रतिस्पर्धी आहे, ज्याने
तुझ्या ओठांचे माधुर्य
अनुभवलेले नाहीय, (खरे तर तो ही
त्याकरिता आसुसलेला आहे),
त्याने तुझ्या ओठातून ज्या
शिव्या ऐकल्या, त्या सुद्धा
त्याला मधुरच भासल्या! खरे तर
शिव्या ह्या कडवटच वाटायला
हव्या होत्या, पण तुझ्या
ओठांचे माधुर्य असे की शिव्या
ऐकून सुद्धा तो 'बे-मझा' झाला
नाही; म्हणजे त्याला मझाच आला!
पुढील शेर बघा- *क्या वो नमरुद
की खुदाई थी, बंदगी मे मेरा भला
न हुआ* (नमरुद= एक राजा, जो
स्वत:ला ईश्वर समजायचा,
बंदगी=भक्ती,ईश्वर-सेवा) शायर
म्हणतो की, एकीकडे नमरुद
नावाचा राजाची ही गुर्मी, की
तो स्वत:लाच खुदा मानायचा,
ईश्वराने त्याचे काडीचेही
वाकडे केले नाही, आणि मी
आयुष्यभर जी त्याची बंदगी,
म्हणजे सेवा केली, त्याचे फळ
मला काहीच मिळाले नाही. गालिब
एका अर्थाने ईश्वरालाच हा
सवाल करतोय की माझी सेवा ही
काय नमरुदच्या खुदाई सारखी
होती की काय, म्हणून मला
ईश्वर-सेवेचे काहीच फळ मिळाले
नाही? ह्या लेखातील जो शेवटचा
शेर आपण बघणार आहोत, तो तर एकदम
उत्तुंग असा आहे, तो असा की- *
जान दी; दी हुई उसीकी थी, हक़ तो
ये है के, हक़ अदा न हुआ*
(हक़=खरे,सत्य, हक़=हक्क,
जवाबदारी) हक़ ह्या शब्दाच्या
दोन अर्थाचा अतिशय अलंकारिक
पद्धतीने गालिबने ह्या शेरात
उपयोग केलाय. शायर म्हणतो की,
"जान दी; दी हुई उसीकी थी",
म्हणजे मी ईश्वराने
दाखविलेल्या रस्र्त्यावरुन
चालताना माझे आयुष्य वेचले, पण
हे आयुष्य मला कोणी दिलेय? हे
तर त्यानेच दिलेय! म्हणून पुढे
शायर म्हणतो की" खरे तर हे आहे
की जे आयुष्यच त्याने दिलेय,
जे मुळात माझे नव्हतेच मुळी,
ते मी त्याच्या सेवेत जरी
लावले असेल तरीही त्याचा अर्थ,
माझ्यावर त्याने टाकलेली
जवाबदारी मी पूर्ण केली असा
होत नाही.हे जीवन त्यानेच
दिलेले होते, जे मी त्याच्या
करिता वाहिले, पण मी
माझ्याकडून काय दिले, हा खरा
प्रश्न आहे! म्हणून शायर
म्हणतो की, "हक़ तो ये है के, हक़
अदा न हुआ". ह्या विचाराची
उत्तुंगता खरे तर
हिमालयालाही लाजवील अशी आहे!
चला तर, आता निघतो, पुढील भागात
भेटूच! आपल्या अधिक
माहितीकरिता- 'लता सिंग्स
गालिब' ह्या हृदयनाथांनी
संगीत-बद्ध केलेल्या
ध्वनि-फितीत ह्या गझलेतील
काही शेर आपण ऐकू शकता. (राग
'जोगकंस' मधे ही चाल बांधली
आहे बहुदा.) कृपया गुगलवर शोधा
:) -मानस६
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/2036

हरफनमौला सुरेश has been : विश्वस्त

हरफनमौला सुरेश has been submitted and is being
reviewed by the editors. Thanks!
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/

मराठी गझल : संतोष कुलकर्णी

(आदरणीय सुरेश भटांच्या
जयंतीनिमित्त.....) मराठी गझलही
पुढे येत आहे मराठीसही ती पुढे
नेत आहे व्यथांनी करावी मशागत
मनाची... अशा आशयाचे तिचे शेत
आहे निराकार निर्गुण अशा
वेदनेचा तिचा शब्द एकेक संकेत
आहे जगाया पुरेशी तिची
प्रेरणाही तिचा श्वास
आश्वासने देत आहे तिच्या
लौकिकाचा करी दिव्य हेवा
यशाची कथा ह्या असूयेत आहे
तिचा भाव अभिजात
लज्जेप्रमाणे... तिचे सत्य
सौंदर्य लज्जेत आहे नशा
व्यक्त होण्यातल्या भावनेची
सुराहीतुनी मी तिच्या घेत आहे
(दिली देणगी ही मराठीस ज्याने
'सुरेशा'स त्या ती दुवा देत आहे)
-प्रा. डॉ. संतोष कुलकर्णी,
उदगीर
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/2038

हरफनमौला सुरेश : विश्वस्त

गाण्याचा गळा व गाण्यात रुची
या गोष्टी सुरेशमध्ये आहेत; हे
आमच्या आईच्या (ती. कै.
शांताबाई भट) ध्यानात आले.
म्हणून सुरेशच्या गाण्यातील
रुची वाढावी, काही माहिती
व्हावी यासाठी तिने एक बाजाची
पेटी (विश्वास कंपनी, कोलकाता)
आणली आणि त्याला संगीताची
मुळाक्षरे व बाराखडी शिकविणे
सुरू केले. आमची आई ही स्वत:
चांगली पेटी वाजवायची व तिला
संगीताची जाण होती. पुढे काही
वर्षांनंतर सुरेशला पद्धतशीर
गाणे शिकविण्यासाठी
प्रल्हादबुआ नावाचे संगीत
शिक्षक आमच्या घरी येत असत.
त्याची गाण्याची आवड व प्रगती
पाहून आमच्या वडिलांनी (ती. कै.
डॉ. श्री. रं. भट) एच. एम. व्ही.चा
एक ग्रामोफोन (चावीवाला) आणला
होता. ते सुरेशसाठी दर
आठवडय़ातून एक रेकॉर्ड विकत
आणत. आमच्या वडिलांना चांगले
संगीत ऐकण्याचा नाद होता.
त्यामुळे सुरेशला संगीतात
आवड निर्माण झाली. पुढे तो एका
बॅण्डपथकामध्ये काही दिवस
होता आणि तेथेच तो बासरी
वाजविणे शिकला. तो आजारी
पडायचा तेव्हा अंथरुणावर
असताना तो तासन्-तास बासरी
वाजवित असे. साधारणत: १९५२
च्या सुमारास त्याला तबला
शिकावा असे वाटले. म्हणून
अमरावती येथील प्रसिद्ध तबला
शिक्षक उस्ताद लड्डूमियाँ
(महरूम) यांच्याकडे काही महिने
तबला शिकला. पुढे त्याला ढोलक
वाजविण्यात विशेष रुची वाटली.
तो तासनं-तास ढोलक वाजवायचा.
आमचे काका (दिवंगत य. वा. भट) हे
संगीताचे चांगले जाणकार होते.
त्याच्याकडे हिंदुस्थानी
शास्त्रीय संगीतावर, संगीत
विद्वान भातखंडेकृत ग्रंथाचे
सर्व खंड होते. या सर्वाचे
अध्ययन सुरेशने केले होते.
दिवंगत पु. ल. देशपांडेंनी
अत्यंत आदराने ज्यांचा
उल्लेख 'गानसोपान' असा केला
होता, त्या प. पू. गुलाबराव
महाराज यांच्या ग्रंथाची
सुरेशने पारायणे केली होती.
सुरेशला व्यायामाची आवड होती.
तो दंड-बैठका काढायचा.
डबलबारवरती १०० ते १५० डिप्स
मारावयाचा व या व्यायामामुळे
त्याचा दम वाढला, त्याचा उपयोग
त्याला पुढे काव्य गायनासाठी
झाला. आमचे काका जे संगीताचे
जाणकार होते. व्हॉयोलीन उत्तम
वाजवित असत. त्यांनी पंडित
ओंकारनाथ ठाकूरसारख्या
गायकांना साथ केली होती.
त्यांची संगीत क्षेत्रातील
अनेक थोरांशी घसट होती. ते
म्हणत असत, की सुरेश हा
राष्ट्रीय पातळीवरचा गायक
झाला असता. काकांनी पुतण्याचे
केलेले हे कौतुक होते असे
मानले गेले; पण पुढे
अमरावतीच्या एच. व्ही. पी.
एम.च्या प्रांगणामध्ये संगीत
विद्वान हृदयनाथ मंगेशकर
यांचा कार्यक्रम २०
फेब्रुवारी १९८४ ला झाला. हा
कार्यक्रम होता कवीचे शब्द व
संगीतकाराचे स्वर या
कार्यक्रमामध्ये सुरेश
त्याचे गीत गात असताना
मंगेशकरांनी उत्स्फूर्तपणे
पेटी ओढून सहज साथ द्यायला
सुरुवात केली. सुरेशच्या
कविता गायन थांबल्यानंतर
मंगेशकर म्हणाले, की 'भटसाहेब,
इतक्या चांगल्या आवाजात,
तालात व सुरात गातात, हे मला
माहीत नव्हते. नाही तर मी
त्यांना सुरुवातीपासून
साथ-संगत केली असती!' 'सा रे ग म
प' या मागच्या वर्षी
प्रक्षेपित झालेल्या
कार्यक्रमाचे एक परीक्षक
हृदयनाथ मंगेशकर होते.
त्यांनी या कार्यक्रमात
त्यांनी सुरेशबद्दलची एक खरी
आठवण सांगितली. सुरेश
त्याच्या कविताचे, गीतांचे
गजलांचे तालासुरात गायन
करावयाचा त्यामुळे त्यांना
वेगळी चाल देणे अवघड होत असे.
म्हणून सुरेशच्या काव्याचे
ते प्रथम वाचन करावयाचे व त्या
अनुषंगाने ते सुरेशशी भरपूर
चर्चा करीत असत, मगच त्या
काव्यास ते अत्यंत अनुरूप असे
संगीत देत असत. सुरेशला
आकाशदिवा, पतंग, कॅलिडोक्सोप,
पेरिस्कोप उत्तम प्रकारे
बनविता येत असत. हा साधारणत:
१९५० च्या आसपासचा काळ होता.
आकाश दिव्यासाठी तो बासाच्या,
बांबूच्या कमच्या तयार करीत
असे. कॅलिडोक्सोपसाठी
उद्बत्त्यांच्या पुठ्ठय़ाचा
नळा वापरला जात असे. साधारणत:
५०-५० वर्षांपूर्वी १००
उद्बत्त्यांचा एक साधारणत:
दीड इंच व्यासाचा एक फूट
लांबीचा नळा यावयाचा. या
नळ्याचे झाकण व बुड पातळ
पत्र्याचे असे. ते काढून
टाकल्यावर एक पुठ्ठय़ाचा,
अंदाजे एक फूट लांबीचा नळाच
तयार होत असे. अमरावतीमध्ये,
एक नूर मुहम्मद नावाचा
पतंगवाला होता. सुरेश
सुरुवातीस त्याच्याकडून पतंग
विकत घेत असे. तो कसा पतंग
बनवतो. पतंगाचा कागद धाग्याने
सुत्तर कसा बांधतो, कन्ना कसा
बांधतो, याचे निरीक्षण करून
सुरेश पुढे उत्तम प्रकारची
पतंग तयार करू लागला.
पतंगासाठी लागणारा मांजा
सुरेश व त्याचे मित्र घरीच
तयार करीत. त्या काळात
सोडावॉटरच्या बाटल्या या
गोटीच्या असायच्या.
याच्यातील सोडावॉटर
काढण्यासाठी ती गोटी आत
ढकलावी लागत असे. ही गोटी आत
जाताना फीस्सऽऽ असा आवाज
यायचा. सोडावॉटर बाटलीचं बुड
फार जड असायचे. अशा फुटलेल्या
बाटल्या सुरेश 'फेमस सोडा
फॅक्टरी'च्या
इस्माइलभाईकडून आणत असे.
त्याला आमच्या काकाने एका
राजस्थानी राजपुताकडून
त्याला एक पोलादी तलवार भेट
दिली. या तलवारीची धार एवढी
तीक्ष्ण होती, की टांगलेल्या
दुधीभोपळ्याचे (लौकी) एका
वारातच दोन तुकडे होत असे. या
सुमारास 'प्रीझनर ऑफ झेंडा',
'थ्री मस्कीटियर्स' जेमिनीचा
'निशान' या चित्रपटातील
युरपियन प्रकारची तलवारबाजी
फार गाजली होती. तशा
पद्धतीच्या तलवारी मिळत
नसल्याने सुरेशने वेताच्या
दोन छडय़ा घेतल्या व मुठी समोर
एक पातळ लाकडाची दोन चाकं
साधारणत: सहा इंच व्यासाच्या
बसविलेल्या तलवारी तयार
करण्यात आल्यात. आता
सेवानिवृत्त झालेले आय. आय. एम.
अहमदाबादमधील प्राध्यापक
बाबा मोटे याच्याबरोबर
तलवारबाजीचा (फेन्सिंग) सराव
करीत असे. पुढे त्याने
वडिलांचे शिकारी पेशंट नवल
शाह वेलाती यांच्याकडून
'डायना' (जर्मन).२२ एअर गन आणली.
त्यावर तो सराव करू लागला.
त्याचा नेम इतका चांगला झाला,
की एखादी वस्तू टांगून, तिला
झोके दिल्यावर, त्या हलत्या
वस्तूला तो टिपत असे. त्याला
अनेक जागतिक शस्त्रांची व
युद्धांची चांगली माहिती
होती. एखाद्या विषयात आवड
निर्माण झाली तर त्या विषयाची
माहिती अगदी तळापर्यंत जाऊन
संपूर्ण समाधान होईपर्यंत
पाठपुरावा करण्याची वृत्ती
त्याच्यात पहिल्यापासूनच
होती. शब्दांची नजाकत आपल्या
रचनांमधून पकडणारे सुरेश भट
कसे 'हरफनमौला' होते हे
सांगण्यासाठी या आठवणी! दिलीप
श्रीधर भट अमरावती dsbhat123@gmail.com
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/2037

मराठी गझल : संतोष कुलकर्णी

(आदरणीय सुरेश भटांच्या
जयंतीनिमित्त.....) मराठी गझलही
पुढे येत आहे मराठीसही ती पुढे
नेत आहे व्यथांनी करावी मशागत
मनाची... अशा आशयाचे तिचे शेत
आहे निराकार निर्गुण अशा
वेदनेचा तिचा शब्द एकेक संकेत
आहे जगाया पुरेशी तिची
प्रेरणाही तिचा श्वास
आश्वासने देत आहे तिच्या
लौकिकाचा करी दिव्य हेवा
यशाची कथा ह्या असूयेत आहे
तिचा भाव अभिजात
लज्जेप्रमाणे... तिचे सत्य
सौंदर्य लज्जेत आहे नशा
व्यक्त होण्यातल्या भावनेची
सुराहीतुनी मी तिच्या घेत आहे
(दिली देणगी ही मराठीस ज्याने
'सुरेशा'स त्या ती दुवा देत आहे)
-प्रा. डॉ. संतोष कुलकर्णी,
उदगीर
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/

हरफनमौला सुरेश : विश्वस्त

गाण्याचा गळा व गाण्यात रुची
या गोष्टी सुरेशमध्ये आहेत; हे
आमच्या आईच्या (ती. कै.
शांताबाई भट) ध्यानात आले.
म्हणून सुरेशच्या गाण्यातील
रुची वाढावी, काही माहिती
व्हावी यासाठी तिने एक बाजाची
पेटी (विश्वास कंपनी, कोलकाता)
आणली आणि त्याला संगीताची
मुळाक्षरे व बाराखडी शिकविणे
सुरू केले. आमची आई ही स्वत:
चांगली पेटी वाजवायची व तिला
संगीताची जाण होती. पुढे काही
वर्षांनंतर सुरेशला पद्धतशीर
गाणे शिकविण्यासाठी
प्रल्हादबुआ नावाचे संगीत
शिक्षक आमच्या घरी येत असत.
त्याची गाण्याची आवड व प्रगती
पाहून आमच्या वडिलांनी (ती. कै.
डॉ. श्री. रं. भट) एच. एम. व्ही.चा
एक ग्रामोफोन (चावीवाला) आणला
होता. ते सुरेशसाठी दर
आठवडय़ातून एक रेकॉर्ड विकत
आणत. आमच्या वडिलांना चांगले
संगीत ऐकण्याचा नाद होता.
त्यामुळे सुरेशला संगीतात
आवड निर्माण झाली. पुढे तो एका
बॅण्डपथकामध्ये काही दिवस
होता आणि तेथेच तो बासरी
वाजविणे शिकला. तो आजारी
पडायचा तेव्हा अंथरुणावर
असताना तो तासन्-तास बासरी
वाजवित असे. साधारणत: १९५२
च्या सुमारास त्याला तबला
शिकावा असे वाटले. म्हणून
अमरावती येथील प्रसिद्ध तबला
शिक्षक उस्ताद लड्डूमियाँ
(महरूम) यांच्याकडे काही महिने
तबला शिकला. पुढे त्याला ढोलक
वाजविण्यात विशेष रुची वाटली.
तो तासनं-तास ढोलक वाजवायचा.
आमचे काका (दिवंगत य. वा. भट) हे
संगीताचे चांगले जाणकार होते.
त्याच्याकडे हिंदुस्थानी
शास्त्रीय संगीतावर, संगीत
विद्वान भातखंडेकृत ग्रंथाचे
सर्व खंड होते. या सर्वाचे
अध्ययन सुरेशने केले होते.
दिवंगत पु. ल. देशपांडेंनी
अत्यंत आदराने ज्यांचा
उल्लेख 'गानसोपान' असा केला
होता, त्या प. पू. गुलाबराव
महाराज यांच्या ग्रंथाची
सुरेशने पारायणे केली होती.
सुरेशला व्यायामाची आवड होती.
तो दंड-बैठका काढायचा.
डबलबारवरती १०० ते १५० डिप्स
मारावयाचा व या व्यायामामुळे
त्याचा दम वाढला, त्याचा उपयोग
त्याला पुढे काव्य गायनासाठी
झाला. आमचे काका जे संगीताचे
जाणकार होते. व्हॉयोलीन उत्तम
वाजवित असत. त्यांनी पंडित
ओंकारनाथ ठाकूरसारख्या
गायकांना साथ केली होती.
त्यांची संगीत क्षेत्रातील
अनेक थोरांशी घसट होती. ते
म्हणत असत, की सुरेश हा
राष्ट्रीय पातळीवरचा गायक
झाला असता. काकांनी पुतण्याचे
केलेले हे कौतुक होते असे
मानले गेले; पण पुढे
अमरावतीच्या एच. व्ही. पी.
एम.च्या प्रांगणामध्ये संगीत
विद्वान हृदयनाथ मंगेशकर
यांचा कार्यक्रम २०
फेब्रुवारी १९८४ ला झाला. हा
कार्यक्रम होता कवीचे शब्द व
संगीतकाराचे स्वर या
कार्यक्रमामध्ये सुरेश
त्याचे गीत गात असताना
मंगेशकरांनी उत्स्फूर्तपणे
पेटी ओढून सहज साथ द्यायला
सुरुवात केली. सुरेशच्या
कविता गायन थांबल्यानंतर
मंगेशकर म्हणाले, की 'भटसाहेब,
इतक्या चांगल्या आवाजात,
तालात व सुरात गातात, हे मला
माहीत नव्हते. नाही तर मी
त्यांना सुरुवातीपासून
साथ-संगत केली असती!' 'सा रे ग म
प' या मागच्या वर्षी
प्रक्षेपित झालेल्या
कार्यक्रमाचे एक परीक्षक
हृदयनाथ मंगेशकर होते.
त्यांनी या कार्यक्रमात
त्यांनी सुरेशबद्दलची एक खरी
आठवण सांगितली. सुरेश
त्याच्या कविताचे, गीतांचे
गजलांचे तालासुरात गायन
करावयाचा त्यामुळे त्यांना
वेगळी चाल देणे अवघड होत असे.
म्हणून सुरेशच्या काव्याचे
ते प्रथम वाचन करावयाचे व त्या
अनुषंगाने ते सुरेशशी भरपूर
चर्चा करीत असत, मगच त्या
काव्यास ते अत्यंत अनुरूप असे
संगीत देत असत. सुरेशला
आकाशदिवा, पतंग, कॅलिडोक्सोप,
पेरिस्कोप उत्तम प्रकारे
बनविता येत असत. हा साधारणत:
१९५० च्या आसपासचा काळ होता.
आकाश दिव्यासाठी तो बासाच्या,
बांबूच्या कमच्या तयार करीत
असे. कॅलिडोक्सोपसाठी
उद्बत्त्यांच्या पुठ्ठय़ाचा
नळा वापरला जात असे. साधारणत:
५०-५० वर्षांपूर्वी १००
उद्बत्त्यांचा एक साधारणत:
दीड इंच व्यासाचा एक फूट
लांबीचा नळा यावयाचा. या
नळ्याचे झाकण व बुड पातळ
पत्र्याचे असे. ते काढून
टाकल्यावर एक पुठ्ठय़ाचा,
अंदाजे एक फूट लांबीचा नळाच
तयार होत असे. अमरावतीमध्ये,
एक नूर मुहम्मद नावाचा
पतंगवाला होता. सुरेश
सुरुवातीस त्याच्याकडून पतंग
विकत घेत असे. तो कसा पतंग
बनवतो. पतंगाचा कागद धाग्याने
सुत्तर कसा बांधतो, कन्ना कसा
बांधतो, याचे निरीक्षण करून
सुरेश पुढे उत्तम प्रकारची
पतंग तयार करू लागला.
पतंगासाठी लागणारा मांजा
सुरेश व त्याचे मित्र घरीच
तयार करीत. त्या काळात
सोडावॉटरच्या बाटल्या या
गोटीच्या असायच्या.
याच्यातील सोडावॉटर
काढण्यासाठी ती गोटी आत
ढकलावी लागत असे. ही गोटी आत
जाताना फीस्सऽऽ असा आवाज
यायचा. सोडावॉटर बाटलीचं बुड
फार जड असायचे. अशा फुटलेल्या
बाटल्या सुरेश 'फेमस सोडा
फॅक्टरी'च्या
इस्माइलभाईकडून आणत असे.
त्याला आमच्या काकाने एका
राजस्थानी राजपुताकडून
त्याला एक पोलादी तलवार भेट
दिली. या तलवारीची धार एवढी
तीक्ष्ण होती, की टांगलेल्या
दुधीभोपळ्याचे (लौकी) एका
वारातच दोन तुकडे होत असे. या
सुमारास 'प्रीझनर ऑफ झेंडा',
'थ्री मस्कीटियर्स' जेमिनीचा
'निशान' या चित्रपटातील
युरपियन प्रकारची तलवारबाजी
फार गाजली होती. तशा
पद्धतीच्या तलवारी मिळत
नसल्याने सुरेशने वेताच्या
दोन छडय़ा घेतल्या व मुठी समोर
एक पातळ लाकडाची दोन चाकं
साधारणत: सहा इंच व्यासाच्या
बसविलेल्या तलवारी तयार
करण्यात आल्यात. आता
सेवानिवृत्त झालेले आय. आय. एम.
अहमदाबादमधील प्राध्यापक
बाबा मोटे याच्याबरोबर
तलवारबाजीचा (फेन्सिंग) सराव
करीत असे. पुढे त्याने
वडिलांचे शिकारी पेशंट नवल
शाह वेलाती यांच्याकडून
'डायना' (जर्मन).२२ एअर गन आणली.
त्यावर तो सराव करू लागला.
त्याचा नेम इतका चांगला झाला,
की एखादी वस्तू टांगून, तिला
झोके दिल्यावर, त्या हलत्या
वस्तूला तो टिपत असे. त्याला
अनेक जागतिक शस्त्रांची व
युद्धांची चांगली माहिती
होती. एखाद्या विषयात आवड
निर्माण झाली तर त्या विषयाची
माहिती अगदी तळापर्यंत जाऊन
संपूर्ण समाधान होईपर्यंत
पाठपुरावा करण्याची वृत्ती
त्याच्यात पहिल्यापासूनच
होती. शब्दांची नजाकत आपल्या
रचनांमधून पकडणारे सुरेश भट
कसे 'हरफनमौला' होते हे
सांगण्यासाठी या आठवणी!
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/2037

हरफनमौला सुरेश : विश्वस्त

गाण्याचा गळा व गाण्यात रुची
या गोष्टी सुरेशमध्ये आहेत; हे
आमच्या आईच्या (ती. कै.
शांताबाई भट) ध्यानात आले.
म्हणून सुरेशच्या गाण्यातील
रुची वाढावी, काही माहिती
व्हावी यासाठी तिने एक बाजाची
पेटी (विश्वास कंपनी, कोलकाता)
आणली आणि त्याला संगीताची
मुळाक्षरे व बाराखडी शिकविणे
सुरू केले. आमची आई ही स्वत:
चांगली पेटी वाजवायची व तिला
संगीताची जाण होती. पुढे काही
वर्षांनंतर सुरेशला पद्धतशीर
गाणे शिकविण्यासाठी
प्रल्हादबुआ नावाचे संगीत
शिक्षक आमच्या घरी येत असत.
त्याची गाण्याची आवड व प्रगती
पाहून आमच्या वडिलांनी (ती. कै.
डॉ. श्री. रं. भट) एच. एम. व्ही.चा
एक ग्रामोफोन (चावीवाला) आणला
होता. ते सुरेशसाठी दर
आठवडय़ातून एक रेकॉर्ड विकत
आणत. आमच्या वडिलांना चांगले
संगीत ऐकण्याचा नाद होता.
त्यामुळे सुरेशला संगीतात
आवड निर्माण झाली. पुढे तो एका
बॅण्डपथकामध्ये काही दिवस
होता आणि तेथेच तो बासरी
वाजविणे शिकला. तो आजारी
पडायचा तेव्हा अंथरुणावर
असताना तो तासन्-तास बासरी
वाजवित असे. साधारणत: १९५२
च्या सुमारास त्याला तबला
शिकावा असे वाटले. म्हणून
अमरावती येथील प्रसिद्ध तबला
शिक्षक उस्ताद लड्डूमियाँ
(महरूम) यांच्याकडे काही महिने
तबला शिकला. पुढे त्याला ढोलक
वाजविण्यात विशेष रुची वाटली.
तो तासनं-तास ढोलक वाजवायचा.
आमचे काका (दिवंगत य. वा. भट) हे
संगीताचे चांगले जाणकार होते.
त्याच्याकडे हिंदुस्थानी
शास्त्रीय संगीतावर, संगीत
विद्वान भातखंडेकृत ग्रंथाचे
सर्व खंड होते. या सर्वाचे
अध्ययन सुरेशने केले होते.
दिवंगत पु. ल. देशपांडेंनी
अत्यंत आदराने ज्यांचा
उल्लेख 'गानसोपान' असा केला
होता, त्या प. पू. गुलाबराव
महाराज यांच्या ग्रंथाची
सुरेशने पारायणे केली होती.
सुरेशला व्यायामाची आवड होती.
तो दंड-बैठका काढायचा.
डबलबारवरती १०० ते १५० डिप्स
मारावयाचा व या व्यायामामुळे
त्याचा दम वाढला, त्याचा उपयोग
त्याला पुढे काव्य गायनासाठी
झाला. आमचे काका जे संगीताचे
जाणकार होते. व्हॉयोलीन उत्तम
वाजवित असत. त्यांनी पंडित
ओंकारनाथ ठाकूरसारख्या
गायकांना साथ केली होती.
त्यांची संगीत क्षेत्रातील
अनेक थोरांशी घसट होती. ते
म्हणत असत, की सुरेश हा
राष्ट्रीय पातळीवरचा गायक
झाला असता. काकांनी पुतण्याचे
केलेले हे कौतुक होते असे
मानले गेले; पण पुढे
अमरावतीच्या एच. व्ही. पी.
एम.च्या प्रांगणामध्ये संगीत
विद्वान हृदयनाथ मंगेशकर
यांचा कार्यक्रम २०
फेब्रुवारी १९८४ ला झाला. हा
कार्यक्रम होता कवीचे शब्द व
संगीतकाराचे स्वर या
कार्यक्रमामध्ये सुरेश
त्याचे गीत गात असताना
मंगेशकरांनी उत्स्फूर्तपणे
पेटी ओढून सहज साथ द्यायला
सुरुवात केली. सुरेशच्या
कविता गायन थांबल्यानंतर
मंगेशकर म्हणाले, की 'भटसाहेब,
इतक्या चांगल्या आवाजात,
तालात व सुरात गातात, हे मला
माहीत नव्हते. नाही तर मी
त्यांना सुरुवातीपासून
साथ-संगत केली असती!' 'सा रे ग म
प' या मागच्या वर्षी
प्रक्षेपित झालेल्या
कार्यक्रमाचे एक परीक्षक
हृदयनाथ मंगेशकर होते.
त्यांनी या कार्यक्रमात
त्यांनी सुरेशबद्दलची एक खरी
आठवण सांगितली. सुरेश
त्याच्या कविताचे, गीतांचे
गजलांचे तालासुरात गायन
करावयाचा त्यामुळे त्यांना
वेगळी चाल देणे अवघड होत असे.
म्हणून सुरेशच्या काव्याचे
ते प्रथम वाचन करावयाचे व त्या
अनुषंगाने ते सुरेशशी भरपूर
चर्चा करीत असत, मगच त्या
काव्यास ते अत्यंत अनुरूप असे
संगीत देत असत. सुरेशला
आकाशदिवा, पतंग, कॅलिडोक्सोप,
पेरिस्कोप उत्तम प्रकारे
बनविता येत असत. हा साधारणत:
१९५० च्या आसपासचा काळ होता.
आकाश दिव्यासाठी तो बासाच्या,
बांबूच्या कमच्या तयार करीत
असे. कॅलिडोक्सोपसाठी
उद्बत्त्यांच्या पुठ्ठय़ाचा
नळा वापरला जात असे. साधारणत:
५०-५० वर्षांपूर्वी १००
उद्बत्त्यांचा एक साधारणत:
दीड इंच व्यासाचा एक फूट
लांबीचा नळा यावयाचा. या
नळ्याचे झाकण व बुड पातळ
पत्र्याचे असे. ते काढून
टाकल्यावर एक पुठ्ठय़ाचा,
अंदाजे एक फूट लांबीचा नळाच
तयार होत असे. अमरावतीमध्ये,
एक नूर मुहम्मद नावाचा
पतंगवाला होता. सुरेश
सुरुवातीस त्याच्याकडून पतंग
विकत घेत असे. तो कसा पतंग
बनवतो. पतंगाचा कागद धाग्याने
सुत्तर कसा बांधतो, कन्ना कसा
बांधतो, याचे निरीक्षण करून
सुरेश पुढे उत्तम प्रकारची
पतंग तयार करू लागला.
पतंगासाठी लागणारा मांजा
सुरेश व त्याचे मित्र घरीच
तयार करीत. त्या काळात
सोडावॉटरच्या बाटल्या या
गोटीच्या असायच्या.
याच्यातील सोडावॉटर
काढण्यासाठी ती गोटी आत
ढकलावी लागत असे. ही गोटी आत
जाताना फीस्सऽऽ असा आवाज
यायचा. सोडावॉटर बाटलीचं बुड
फार जड असायचे. अशा फुटलेल्या
बाटल्या सुरेश 'फेमस सोडा
फॅक्टरी'च्या
इस्माइलभाईकडून आणत असे.
त्याला आमच्या काकाने एका
राजस्थानी राजपुताकडून
त्याला एक पोलादी तलवार भेट
दिली. या तलवारीची धार एवढी
तीक्ष्ण होती, की टांगलेल्या
दुधीभोपळ्याचे (लौकी) एका
वारातच दोन तुकडे होत असे. या
सुमारास 'प्रीझनर ऑफ झेंडा',
'थ्री मस्कीटियर्स' जेमिनीचा
'निशान' या चित्रपटातील
युरपियन प्रकारची तलवारबाजी
फार गाजली होती. तशा
पद्धतीच्या तलवारी मिळत
नसल्याने सुरेशने वेताच्या
दोन छडय़ा घेतल्या व मुठी समोर
एक पातळ लाकडाची दोन चाकं
साधारणत: सहा इंच व्यासाच्या
बसविलेल्या तलवारी तयार
करण्यात आल्यात. आता
सेवानिवृत्त झालेले आय. आय. एम.
अहमदाबादमधील प्राध्यापक
बाबा मोटे याच्याबरोबर
तलवारबाजीचा (फेन्सिंग) सराव
करीत असे. पुढे त्याने
वडिलांचे शिकारी पेशंट नवल
शाह वेलाती यांच्याकडून
'डायना' (जर्मन).२२ एअर गन आणली.
त्यावर तो सराव करू लागला.
त्याचा नेम इतका चांगला झाला,
की एखादी वस्तू टांगून, तिला
झोके दिल्यावर, त्या हलत्या
वस्तूला तो टिपत असे. त्याला
अनेक जागतिक शस्त्रांची व
युद्धांची चांगली माहिती
होती. एखाद्या विषयात आवड
निर्माण झाली तर त्या विषयाची
माहिती अगदी तळापर्यंत जाऊन
संपूर्ण समाधान होईपर्यंत
पाठपुरावा करण्याची वृत्ती
त्याच्यात पहिल्यापासूनच
होती. शब्दांची नजाकत आपल्या
रचनांमधून पकडणारे सुरेश भट
कसे 'हरफनमौला' होते हे
सांगण्यासाठी या आठवणी!
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/2037

हरफनमौला सुरेश : विश्वस्त

गाण्याचा गळा व गाण्यात रुची
या गोष्टी सुरेशमध्ये आहेत; हे
आमच्या आईच्या (ती. कै.
शांताबाई भट) ध्यानात आले.
म्हणून सुरेशच्या गाण्यातील
रुची वाढावी, काही माहिती
व्हावी यासाठी तिने एक बाजाची
पेटी (विश्वास कंपनी, कोलकाता)
आणली आणि त्याला संगीताची
मुळाक्षरे व बाराखडी शिकविणे
सुरू केले. आमची आई ही स्वत:
चांगली पेटी वाजवायची व तिला
संगीताची जाण होती. पुढे काही
वर्षांनंतर सुरेशला पद्धतशीर
गाणे शिकविण्यासाठी
प्रल्हादबुआ नावाचे संगीत
शिक्षक आमच्या घरी येत असत.
त्याची गाण्याची आवड व प्रगती
पाहून आमच्या वडिलांनी (ती. कै.
डॉ. श्री. रं. भट) एच. एम. व्ही.चा
एक ग्रामोफोन (चावीवाला) आणला
होता. ते सुरेशसाठी दर
आठवडय़ातून एक रेकॉर्ड विकत
आणत. आमच्या वडिलांना चांगले
संगीत ऐकण्याचा नाद होता.
त्यामुळे सुरेशला संगीतात
आवड निर्माण झाली. पुढे तो एका
बॅण्डपथकामध्ये काही दिवस
होता आणि तेथेच तो बासरी
वाजविणे शिकला. तो आजारी
पडायचा तेव्हा अंथरुणावर
असताना तो तासन्-तास बासरी
वाजवित असे. साधारणत: १९५२
च्या सुमारास त्याला तबला
शिकावा असे वाटले. म्हणून
अमरावती येथील प्रसिद्ध तबला
शिक्षक उस्ताद लड्डूमियाँ
(महरूम) यांच्याकडे काही महिने
तबला शिकला. पुढे त्याला ढोलक
वाजविण्यात विशेष रुची वाटली.
तो तासनं-तास ढोलक वाजवायचा.
आमचे काका (दिवंगत य. वा. भट) हे
संगीताचे चांगले जाणकार होते.
त्याच्याकडे हिंदुस्थानी
शास्त्रीय संगीतावर, संगीत
विद्वान भातखंडेकृत ग्रंथाचे
सर्व खंड होते. या सर्वाचे
अध्ययन सुरेशने केले होते.
दिवंगत पु. ल. देशपांडेंनी
अत्यंत आदराने ज्यांचा
उल्लेख 'गानसोपान' असा केला
होता, त्या प. पू. गुलाबराव
महाराज यांच्या ग्रंथाची
सुरेशने पारायणे केली होती.
सुरेशला व्यायामाची आवड होती.
तो दंड-बैठका काढायचा.
डबलबारवरती १०० ते १५० डिप्स
मारावयाचा व या व्यायामामुळे
त्याचा दम वाढला, त्याचा उपयोग
त्याला पुढे काव्य गायनासाठी
झाला. आमचे काका जे संगीताचे
जाणकार होते. व्हॉयोलीन उत्तम
वाजवित असत. त्यांनी पंडित
ओंकारनाथ ठाकूरसारख्या
गायकांना साथ केली होती.
त्यांची संगीत क्षेत्रातील
अनेक थोरांशी घसट होती. ते
म्हणत असत, की सुरेश हा
राष्ट्रीय पातळीवरचा गायक
झाला असता. काकांनी पुतण्याचे
केलेले हे कौतुक होते असे
मानले गेले; पण पुढे
अमरावतीच्या एच. व्ही. पी.
एम.च्या प्रांगणामध्ये संगीत
विद्वान हृदयनाथ मंगेशकर
यांचा कार्यक्रम २०
फेब्रुवारी १९८४ ला झाला. हा
कार्यक्रम होता कवीचे शब्द व
संगीतकाराचे स्वर या
कार्यक्रमामध्ये सुरेश
त्याचे गीत गात असताना
मंगेशकरांनी उत्स्फूर्तपणे
पेटी ओढून सहज साथ द्यायला
सुरुवात केली. सुरेशच्या
कविता गायन थांबल्यानंतर
मंगेशकर म्हणाले, की 'भटसाहेब,
इतक्या चांगल्या आवाजात,
तालात व सुरात गातात, हे मला
माहीत नव्हते. नाही तर मी
त्यांना सुरुवातीपासून
साथ-संगत केली असती!' 'सा रे ग म
प' या मागच्या वर्षी
प्रक्षेपित झालेल्या
कार्यक्रमाचे एक परीक्षक
हृदयनाथ मंगेशकर होते.
त्यांनी या कार्यक्रमात
त्यांनी सुरेशबद्दलची एक खरी
आठवण सांगितली. सुरेश
त्याच्या कविताचे, गीतांचे
गजलांचे तालासुरात गायन
करावयाचा त्यामुळे त्यांना
वेगळी चाल देणे अवघड होत असे.
म्हणून सुरेशच्या काव्याचे
ते प्रथम वाचन करावयाचे व त्या
अनुषंगाने ते सुरेशशी भरपूर
चर्चा करीत असत, मगच त्या
काव्यास ते अत्यंत अनुरूप असे
संगीत देत असत. सुरेशला
आकाशदिवा, पतंग, कॅलिडोक्सोप,
पेरिस्कोप उत्तम प्रकारे
बनविता येत असत. हा साधारणत:
१९५० च्या आसपासचा काळ होता.
आकाश दिव्यासाठी तो बासाच्या,
बांबूच्या कमच्या तयार करीत
असे. कॅलिडोक्सोपसाठी
उद्बत्त्यांच्या पुठ्ठय़ाचा
नळा वापरला जात असे. साधारणत:
५०-५० वर्षांपूर्वी १००
उद्बत्त्यांचा एक साधारणत:
दीड इंच व्यासाचा एक फूट
लांबीचा नळा यावयाचा. या
नळ्याचे झाकण व बुड पातळ
पत्र्याचे असे. ते काढून
टाकल्यावर एक पुठ्ठय़ाचा,
अंदाजे एक फूट लांबीचा नळाच
तयार होत असे. अमरावतीमध्ये,
एक नूर मुहम्मद नावाचा
पतंगवाला होता. सुरेश
सुरुवातीस त्याच्याकडून पतंग
विकत घेत असे. तो कसा पतंग
बनवतो. पतंगाचा कागद धाग्याने
सुत्तर कसा बांधतो, कन्ना कसा
बांधतो, याचे निरीक्षण करून
सुरेश पुढे उत्तम प्रकारची
पतंग तयार करू लागला.
पतंगासाठी लागणारा मांजा
सुरेश व त्याचे मित्र घरीच
तयार करीत. त्या काळात
सोडावॉटरच्या बाटल्या या
गोटीच्या असायच्या.
याच्यातील सोडावॉटर
काढण्यासाठी ती गोटी आत
ढकलावी लागत असे. ही गोटी आत
जाताना फीस्सऽऽ असा आवाज
यायचा. सोडावॉटर बाटलीचं बुड
फार जड असायचे. अशा फुटलेल्या
बाटल्या सुरेश 'फेमस सोडा
फॅक्टरी'च्या
इस्माइलभाईकडून आणत असे.
त्याला आमच्या काकाने एका
राजस्थानी राजपुताकडून
त्याला एक पोलादी तलवार भेट
दिली. या तलवारीची धार एवढी
तीक्ष्ण होती, की टांगलेल्या
दुधीभोपळ्याचे (लौकी) एका
वारातच दोन तुकडे होत असे. या
सुमारास 'प्रीझनर ऑफ झेंडा',
'थ्री मस्कीटियर्स' जेमिनीचा
'निशान' या चित्रपटातील
युरपियन प्रकारची तलवारबाजी
फार गाजली होती. तशा
पद्धतीच्या तलवारी मिळत
नसल्याने सुरेशने वेताच्या
दोन छडय़ा घेतल्या व मुठी समोर
एक पातळ लाकडाची दोन चाकं
साधारणत: सहा इंच व्यासाच्या
बसविलेल्या तलवारी तयार
करण्यात आल्यात. आता
सेवानिवृत्त झालेले आय. आय. एम.
अहमदाबादमधील प्राध्यापक
बाबा मोटे याच्याबरोबर
तलवारबाजीचा (फेन्सिंग) सराव
करीत असे. पुढे त्याने
वडिलांचे शिकारी पेशंट नवल
शाह वेलाती यांच्याकडून
'डायना' (जर्मन).२२ एअर गन आणली.
त्यावर तो सराव करू लागला.
त्याचा नेम इतका चांगला झाला,
की एखादी वस्तू टांगून, तिला
झोके दिल्यावर, त्या हलत्या
वस्तूला तो टिपत असे. त्याला
अनेक जागतिक शस्त्रांची व
युद्धांची चांगली माहिती
होती. एखाद्या विषयात आवड
निर्माण झाली तर त्या विषयाची
माहिती अगदी तळापर्यंत जाऊन
संपूर्ण समाधान होईपर्यंत
पाठपुरावा करण्याची वृत्ती
त्याच्यात पहिल्यापासूनच
होती. शब्दांची नजाकत आपल्या
रचनांमधून पकडणारे सुरेश भट
कसे 'हरफनमौला' होते हे
सांगण्यासाठी या आठवणी!
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/2037

हरफनमौला सुरेश : विश्वस्त

गाण्याचा गळा व गाण्यात रुची
या गोष्टी सुरेशमध्ये आहेत; हे
आमच्या आईच्या (ती. कै.
शांताबाई भट) ध्यानात आले.
म्हणून सुरेशच्या गाण्यातील
रुची वाढावी, काही माहिती
व्हावी यासाठी तिने एक बाजाची
पेटी (विश्वास कंपनी, कोलकाता)
आणली आणि त्याला संगीताची
मुळाक्षरे व बाराखडी शिकविणे
सुरू केले. आमची आई ही स्वत:
चांगली पेटी वाजवायची व तिला
संगीताची जाण होती. पुढे काही
वर्षांनंतर सुरेशला पद्धतशीर
गाणे शिकविण्यासाठी
प्रल्हादबुआ नावाचे संगीत
शिक्षक आमच्या घरी येत असत.
त्याची गाण्याची आवड व प्रगती
पाहून आमच्या वडिलांनी (ती. कै.
डॉ. श्री. रं. भट) एच. एम. व्ही.चा
एक ग्रामोफोन (चावीवाला) आणला
होता. ते सुरेशसाठी दर
आठवडय़ातून एक रेकॉर्ड विकत
आणत. आमच्या वडिलांना चांगले
संगीत ऐकण्याचा नाद होता.
त्यामुळे सुरेशला संगीतात
आवड निर्माण झाली. पुढे तो एका
बॅण्डपथकामध्ये काही दिवस
होता आणि तेथेच तो बासरी
वाजविणे शिकला. तो आजारी
पडायचा तेव्हा अंथरुणावर
असताना तो तासन्-तास बासरी
वाजवित असे. साधारणत: १९५२
च्या सुमारास त्याला तबला
शिकावा असे वाटले. म्हणून
अमरावती येथील प्रसिद्ध तबला
शिक्षक उस्ताद लड्डूमियाँ
(महरूम) यांच्याकडे काही महिने
तबला शिकला. पुढे त्याला ढोलक
वाजविण्यात विशेष रुची वाटली.
तो तासनं-तास ढोलक वाजवायचा.
आमचे काका (दिवंगत य. वा. भट) हे
संगीताचे चांगले जाणकार होते.
त्याच्याकडे हिंदुस्थानी
शास्त्रीय संगीतावर, संगीत
विद्वान भातखंडेकृत ग्रंथाचे
सर्व खंड होते. या सर्वाचे
अध्ययन सुरेशने केले होते.
दिवंगत पु. ल. देशपांडेंनी
अत्यंत आदराने ज्यांचा
उल्लेख 'गानसोपान' असा केला
होता, त्या प. पू. गुलाबराव
महाराज यांच्या ग्रंथाची
सुरेशने पारायणे केली होती.
सुरेशला व्यायामाची आवड होती.
तो दंड-बैठका काढायचा.
डबलबारवरती १०० ते १५० डिप्स
मारावयाचा व या व्यायामामुळे
त्याचा दम वाढला, त्याचा उपयोग
त्याला पुढे काव्य गायनासाठी
झाला. आमचे काका जे संगीताचे
जाणकार होते. व्हॉयोलीन उत्तम
वाजवित असत. त्यांनी पंडित
ओंकारनाथ ठाकूरसारख्या
गायकांना साथ केली होती.
त्यांची संगीत क्षेत्रातील
अनेक थोरांशी घसट होती. ते
म्हणत असत, की सुरेश हा
राष्ट्रीय पातळीवरचा गायक
झाला असता. काकांनी पुतण्याचे
केलेले हे कौतुक होते असे
मानले गेले; पण पुढे
अमरावतीच्या एच. व्ही. पी.
एम.च्या प्रांगणामध्ये संगीत
विद्वान हृदयनाथ मंगेशकर
यांचा कार्यक्रम २०
फेब्रुवारी १९८४ ला झाला. हा
कार्यक्रम होता कवीचे शब्द व
संगीतकाराचे स्वर या
कार्यक्रमामध्ये सुरेश
त्याचे गीत गात असताना
मंगेशकरांनी उत्स्फूर्तपणे
पेटी ओढून सहज साथ द्यायला
सुरुवात केली. सुरेशच्या
कविता गायन थांबल्यानंतर
मंगेशकर म्हणाले, की 'भटसाहेब,
इतक्या चांगल्या आवाजात,
तालात व सुरात गातात, हे मला
माहीत नव्हते. नाही तर मी
त्यांना सुरुवातीपासून
साथ-संगत केली असती!' 'सा रे ग म
प' या मागच्या वर्षी
प्रक्षेपित झालेल्या
कार्यक्रमाचे एक परीक्षक
हृदयनाथ मंगेशकर होते.
त्यांनी या कार्यक्रमात
त्यांनी सुरेशबद्दलची एक खरी
आठवण सांगितली. सुरेश
त्याच्या कविताचे, गीतांचे
गजलांचे तालासुरात गायन
करावयाचा त्यामुळे त्यांना
वेगळी चाल देणे अवघड होत असे.
म्हणून सुरेशच्या काव्याचे
ते प्रथम वाचन करावयाचे व त्या
अनुषंगाने ते सुरेशशी भरपूर
चर्चा करीत असत, मगच त्या
काव्यास ते अत्यंत अनुरूप असे
संगीत देत असत. सुरेशला
आकाशदिवा, पतंग, कॅलिडोक्सोप,
पेरिस्कोप उत्तम प्रकारे
बनविता येत असत. हा साधारणत:
१९५० च्या आसपासचा काळ होता.
आकाश दिव्यासाठी तो बासाच्या,
बांबूच्या कमच्या तयार करीत
असे. कॅलिडोक्सोपसाठी
उद्बत्त्यांच्या पुठ्ठय़ाचा
नळा वापरला जात असे. साधारणत:
५०-५० वर्षांपूर्वी १००
उद्बत्त्यांचा एक साधारणत:
दीड इंच व्यासाचा एक फूट
लांबीचा नळा यावयाचा. या
नळ्याचे झाकण व बुड पातळ
पत्र्याचे असे. ते काढून
टाकल्यावर एक पुठ्ठय़ाचा,
अंदाजे एक फूट लांबीचा नळाच
तयार होत असे. अमरावतीमध्ये,
एक नूर मुहम्मद नावाचा
पतंगवाला होता. सुरेश
सुरुवातीस त्याच्याकडून पतंग
विकत घेत असे. तो कसा पतंग
बनवतो. पतंगाचा कागद धाग्याने
सुत्तर कसा बांधतो, कन्ना कसा
बांधतो, याचे निरीक्षण करून
सुरेश पुढे उत्तम प्रकारची
पतंग तयार करू लागला.
पतंगासाठी लागणारा मांजा
सुरेश व त्याचे मित्र घरीच
तयार करीत. त्या काळात
सोडावॉटरच्या बाटल्या या
गोटीच्या असायच्या.
याच्यातील सोडावॉटर
काढण्यासाठी ती गोटी आत
ढकलावी लागत असे. ही गोटी आत
जाताना फीस्सऽऽ असा आवाज
यायचा. सोडावॉटर बाटलीचं बुड
फार जड असायचे. अशा फुटलेल्या
बाटल्या सुरेश 'फेमस सोडा
फॅक्टरी'च्या
इस्माइलभाईकडून आणत असे.
त्याला आमच्या काकाने एका
राजस्थानी राजपुताकडून
त्याला एक पोलादी तलवार भेट
दिली. या तलवारीची धार एवढी
तीक्ष्ण होती, की टांगलेल्या
दुधीभोपळ्याचे (लौकी) एका
वारातच दोन तुकडे होत असे. या
सुमारास 'प्रीझनर ऑफ झेंडा',
'थ्री मस्कीटियर्स' जेमिनीचा
'निशान' या चित्रपटातील
युरपियन प्रकारची तलवारबाजी
फार गाजली होती. तशा
पद्धतीच्या तलवारी मिळत
नसल्याने सुरेशने वेताच्या
दोन छडय़ा घेतल्या व मुठी समोर
एक पातळ लाकडाची दोन चाकं
साधारणत: सहा इंच व्यासाच्या
बसविलेल्या तलवारी तयार
करण्यात आल्यात. आता
सेवानिवृत्त झालेले आय. आय. एम.
अहमदाबादमधील प्राध्यापक
बाबा मोटे याच्याबरोबर
तलवारबाजीचा (फेन्सिंग) सराव
करीत असे. पुढे त्याने
वडिलांचे शिकारी पेशंट नवल
शाह वेलाती यांच्याकडून
'डायना' (जर्मन).२२ एअर गन आणली.
त्यावर तो सराव करू लागला.
त्याचा नेम इतका चांगला झाला,
की एखादी वस्तू टांगून, तिला
झोके दिल्यावर, त्या हलत्या
वस्तूला तो टिपत असे. त्याला
अनेक जागतिक शस्त्रांची व
युद्धांची चांगली माहिती
होती. एखाद्या विषयात आवड
निर्माण झाली तर त्या विषयाची
माहिती अगदी तळापर्यंत जाऊन
संपूर्ण समाधान होईपर्यंत
पाठपुरावा करण्याची वृत्ती
त्याच्यात पहिल्यापासूनच
होती. शब्दांची नजाकत आपल्या
रचनांमधून पकडणारे सुरेश भट
कसे 'हरफनमौला' होते हे
सांगण्यासाठी या आठवणी!
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/2037

हरफनमौला सुरेश : विश्वस्त

गाण्याचा गळा व गाण्यात रुची
या गोष्टी सुरेशमध्ये आहेत; हे
आमच्या आईच्या (ती. कै.
शांताबाई भट) ध्यानात आले.
म्हणून सुरेशच्या गाण्यातील
रुची वाढावी, काही माहिती
व्हावी यासाठी तिने एक बाजाची
पेटी (विश्वास कंपनी, कोलकाता)
आणली आणि त्याला संगीताची
मुळाक्षरे व बाराखडी शिकविणे
सुरू केले. आमची आई ही स्वत:
चांगली पेटी वाजवायची व तिला
संगीताची जाण होती. पुढे काही
वर्षांनंतर सुरेशला पद्धतशीर
गाणे शिकविण्यासाठी
प्रल्हादबुआ नावाचे संगीत
शिक्षक आमच्या घरी येत असत.
त्याची गाण्याची आवड व प्रगती
पाहून आमच्या वडिलांनी (ती. कै.
डॉ. श्री. रं. भट) एच. एम. व्ही.चा
एक ग्रामोफोन (चावीवाला) आणला
होता. ते सुरेशसाठी दर
आठवडय़ातून एक रेकॉर्ड विकत
आणत. आमच्या वडिलांना चांगले
संगीत ऐकण्याचा नाद होता.
त्यामुळे सुरेशला संगीतात
आवड निर्माण झाली. पुढे तो एका
बॅण्डपथकामध्ये काही दिवस
होता आणि तेथेच तो बासरी
वाजविणे शिकला. तो आजारी
पडायचा तेव्हा अंथरुणावर
असताना तो तासन्-तास बासरी
वाजवित असे. साधारणत: १९५२
च्या सुमारास त्याला तबला
शिकावा असे वाटले. म्हणून
अमरावती येथील प्रसिद्ध तबला
शिक्षक उस्ताद लड्डूमियाँ
(महरूम) यांच्याकडे काही महिने
तबला शिकला. पुढे त्याला ढोलक
वाजविण्यात विशेष रुची वाटली.
तो तासनं-तास ढोलक वाजवायचा.
आमचे काका (दिवंगत य. वा. भट) हे
संगीताचे चांगले जाणकार होते.
त्याच्याकडे हिंदुस्थानी
शास्त्रीय संगीतावर, संगीत
विद्वान भातखंडेकृत ग्रंथाचे
सर्व खंड होते. या सर्वाचे
अध्ययन सुरेशने केले होते.
दिवंगत पु. ल. देशपांडेंनी
अत्यंत आदराने ज्यांचा
उल्लेख 'गानसोपान' असा केला
होता, त्या प. पू. गुलाबराव
महाराज यांच्या ग्रंथाची
सुरेशने पारायणे केली होती.
सुरेशला व्यायामाची आवड होती.
तो दंड-बैठका काढायचा.
डबलबारवरती १०० ते १५० डिप्स
मारावयाचा व या व्यायामामुळे
त्याचा दम वाढला, त्याचा उपयोग
त्याला पुढे काव्य गायनासाठी
झाला. आमचे काका जे संगीताचे
जाणकार होते. व्हॉयोलीन उत्तम
वाजवित असत. त्यांनी पंडित
ओंकारनाथ ठाकूरसारख्या
गायकांना साथ केली होती.
त्यांची संगीत क्षेत्रातील
अनेक थोरांशी घसट होती. ते
म्हणत असत, की सुरेश हा
राष्ट्रीय पातळीवरचा गायक
झाला असता. काकांनी पुतण्याचे
केलेले हे कौतुक होते असे
मानले गेले; पण पुढे
अमरावतीच्या एच. व्ही. पी.
एम.च्या प्रांगणामध्ये संगीत
विद्वान हृदयनाथ मंगेशकर
यांचा कार्यक्रम २०
फेब्रुवारी १९८४ ला झाला. हा
कार्यक्रम होता कवीचे शब्द व
संगीतकाराचे स्वर या
कार्यक्रमामध्ये सुरेश
त्याचे गीत गात असताना
मंगेशकरांनी उत्स्फूर्तपणे
पेटी ओढून सहज साथ द्यायला
सुरुवात केली. सुरेशच्या
कविता गायन थांबल्यानंतर
मंगेशकर म्हणाले, की 'भटसाहेब,
इतक्या चांगल्या आवाजात,
तालात व सुरात गातात, हे मला
माहीत नव्हते. नाही तर मी
त्यांना सुरुवातीपासून
साथ-संगत केली असती!' 'सा रे ग म
प' या मागच्या वर्षी
प्रक्षेपित झालेल्या
कार्यक्रमाचे एक परीक्षक
हृदयनाथ मंगेशकर होते.
त्यांनी या कार्यक्रमात
त्यांनी सुरेशबद्दलची एक खरी
आठवण सांगितली. सुरेश
त्याच्या कविताचे, गीतांचे
गजलांचे तालासुरात गायन
करावयाचा त्यामुळे त्यांना
वेगळी चाल देणे अवघड होत असे.
म्हणून सुरेशच्या काव्याचे
ते प्रथम वाचन करावयाचे व त्या
अनुषंगाने ते सुरेशशी भरपूर
चर्चा करीत असत, मगच त्या
काव्यास ते अत्यंत अनुरूप असे
संगीत देत असत. सुरेशला
आकाशदिवा, पतंग, कॅलिडोक्सोप,
पेरिस्कोप उत्तम प्रकारे
बनविता येत असत. हा साधारणत:
१९५० च्या आसपासचा काळ होता.
आकाश दिव्यासाठी तो बासाच्या,
बांबूच्या कमच्या तयार करीत
असे. कॅलिडोक्सोपसाठी
उद्बत्त्यांच्या पुठ्ठय़ाचा
नळा वापरला जात असे. साधारणत:
५०-५० वर्षांपूर्वी १००
उद्बत्त्यांचा एक साधारणत:
दीड इंच व्यासाचा एक फूट
लांबीचा नळा यावयाचा. या
नळ्याचे झाकण व बुड पातळ
पत्र्याचे असे. ते काढून
टाकल्यावर एक पुठ्ठय़ाचा,
अंदाजे एक फूट लांबीचा नळाच
तयार होत असे. अमरावतीमध्ये,
एक नूर मुहम्मद नावाचा
पतंगवाला होता. सुरेश
सुरुवातीस त्याच्याकडून पतंग
विकत घेत असे. तो कसा पतंग
बनवतो. पतंगाचा कागद धाग्याने
सुत्तर कसा बांधतो, कन्ना कसा
बांधतो, याचे निरीक्षण करून
सुरेश पुढे उत्तम प्रकारची
पतंग तयार करू लागला.
पतंगासाठी लागणारा मांजा
सुरेश व त्याचे मित्र घरीच
तयार करीत. त्या काळात
सोडावॉटरच्या बाटल्या या
गोटीच्या असायच्या.
याच्यातील सोडावॉटर
काढण्यासाठी ती गोटी आत
ढकलावी लागत असे. ही गोटी आत
जाताना फीस्सऽऽ असा आवाज
यायचा. सोडावॉटर बाटलीचं बुड
फार जड असायचे. अशा फुटलेल्या
बाटल्या सुरेश 'फेमस सोडा
फॅक्टरी'च्या
इस्माइलभाईकडून आणत असे.
त्याला आमच्या काकाने एका
राजस्थानी राजपुताकडून
त्याला एक पोलादी तलवार भेट
दिली. या तलवारीची धार एवढी
तीक्ष्ण होती, की टांगलेल्या
दुधीभोपळ्याचे (लौकी) एका
वारातच दोन तुकडे होत असे. या
सुमारास 'प्रीझनर ऑफ झेंडा',
'थ्री मस्कीटियर्स' जेमिनीचा
'निशान' या चित्रपटातील
युरपियन प्रकारची तलवारबाजी
फार गाजली होती. तशा
पद्धतीच्या तलवारी मिळत
नसल्याने सुरेशने वेताच्या
दोन छडय़ा घेतल्या व मुठी समोर
एक पातळ लाकडाची दोन चाकं
साधारणत: सहा इंच व्यासाच्या
बसविलेल्या तलवारी तयार
करण्यात आल्यात. आता
सेवानिवृत्त झालेले आय. आय. एम.
अहमदाबादमधील प्राध्यापक
बाबा मोटे याच्याबरोबर
तलवारबाजीचा (फेन्सिंग) सराव
करीत असे. पुढे त्याने
वडिलांचे शिकारी पेशंट नवल
शाह वेलाती यांच्याकडून
'डायना' (जर्मन).२२ एअर गन आणली.
त्यावर तो सराव करू लागला.
त्याचा नेम इतका चांगला झाला,
की एखादी वस्तू टांगून, तिला
झोके दिल्यावर, त्या हलत्या
वस्तूला तो टिपत असे. त्याला
अनेक जागतिक शस्त्रांची व
युद्धांची चांगली माहिती
होती. एखाद्या विषयात आवड
निर्माण झाली तर त्या विषयाची
माहिती अगदी तळापर्यंत जाऊन
संपूर्ण समाधान होईपर्यंत
पाठपुरावा करण्याची वृत्ती
त्याच्यात पहिल्यापासूनच
होती. शब्दांची नजाकत आपल्या
रचनांमधून पकडणारे सुरेश भट
कसे 'हरफनमौला' होते हे
सांगण्यासाठी या आठवणी!
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/2037

हरफनमौला सुरेश : विश्वस्त

गाण्याचा गळा व गाण्यात रुची
या गोष्टी सुरेशमध्ये आहेत; हे
आमच्या आईच्या (ती. कै.
शांताबाई भट) ध्यानात आले.
म्हणून सुरेशच्या गाण्यातील
रुची वाढावी, काही माहिती
व्हावी यासाठी तिने एक बाजाची
पेटी (विश्वास कंपनी, कोलकाता)
आणली आणि त्याला संगीताची
मुळाक्षरे व बाराखडी शिकविणे
सुरू केले. आमची आई ही स्वत:
चांगली पेटी वाजवायची व तिला
संगीताची जाण होती. पुढे काही
वर्षांनंतर सुरेशला पद्धतशीर
गाणे शिकविण्यासाठी
प्रल्हादबुआ नावाचे संगीत
शिक्षक आमच्या घरी येत असत.
त्याची गाण्याची आवड व प्रगती
पाहून आमच्या वडिलांनी (ती. कै.
डॉ. श्री. रं. भट) एच. एम. व्ही.चा
एक ग्रामोफोन (चावीवाला) आणला
होता. ते सुरेशसाठी दर
आठवडय़ातून एक रेकॉर्ड विकत
आणत. आमच्या वडिलांना चांगले
संगीत ऐकण्याचा नाद होता.
त्यामुळे सुरेशला संगीतात
आवड निर्माण झाली. पुढे तो एका
बॅण्डपथकामध्ये काही दिवस
होता आणि तेथेच तो बासरी
वाजविणे शिकला. तो आजारी
पडायचा तेव्हा अंथरुणावर
असताना तो तासन्-तास बासरी
वाजवित असे. साधारणत: १९५२
च्या सुमारास त्याला तबला
शिकावा असे वाटले. म्हणून
अमरावती येथील प्रसिद्ध तबला
शिक्षक उस्ताद लड्डूमियाँ
(महरूम) यांच्याकडे काही महिने
तबला शिकला. पुढे त्याला ढोलक
वाजविण्यात विशेष रुची वाटली.
तो तासनं-तास ढोलक वाजवायचा.
आमचे काका (दिवंगत य. वा. भट) हे
संगीताचे चांगले जाणकार होते.
त्याच्याकडे हिंदुस्थानी
शास्त्रीय संगीतावर, संगीत
विद्वान भातखंडेकृत ग्रंथाचे
सर्व खंड होते. या सर्वाचे
अध्ययन सुरेशने केले होते.
दिवंगत पु. ल. देशपांडेंनी
अत्यंत आदराने ज्यांचा
उल्लेख 'गानसोपान' असा केला
होता, त्या प. पू. गुलाबराव
महाराज यांच्या ग्रंथाची
सुरेशने पारायणे केली होती.
सुरेशला व्यायामाची आवड होती.
तो दंड-बैठका काढायचा.
डबलबारवरती १०० ते १५० डिप्स
मारावयाचा व या व्यायामामुळे
त्याचा दम वाढला, त्याचा उपयोग
त्याला पुढे काव्य गायनासाठी
झाला. आमचे काका जे संगीताचे
जाणकार होते. व्हॉयोलीन उत्तम
वाजवित असत. त्यांनी पंडित
ओंकारनाथ ठाकूरसारख्या
गायकांना साथ केली होती.
त्यांची संगीत क्षेत्रातील
अनेक थोरांशी घसट होती. ते
म्हणत असत, की सुरेश हा
राष्ट्रीय पातळीवरचा गायक
झाला असता. काकांनी पुतण्याचे
केलेले हे कौतुक होते असे
मानले गेले; पण पुढे
अमरावतीच्या एच. व्ही. पी.
एम.च्या प्रांगणामध्ये संगीत
विद्वान हृदयनाथ मंगेशकर
यांचा कार्यक्रम २०
फेब्रुवारी १९८४ ला झाला. हा
कार्यक्रम होता कवीचे शब्द व
संगीतकाराचे स्वर या
कार्यक्रमामध्ये सुरेश
त्याचे गीत गात असताना
मंगेशकरांनी उत्स्फूर्तपणे
पेटी ओढून सहज साथ द्यायला
सुरुवात केली. सुरेशच्या
कविता गायन थांबल्यानंतर
मंगेशकर म्हणाले, की 'भटसाहेब,
इतक्या चांगल्या आवाजात,
तालात व सुरात गातात, हे मला
माहीत नव्हते. नाही तर मी
त्यांना सुरुवातीपासून
साथ-संगत केली असती!' 'सा रे ग म
प' या मागच्या वर्षी
प्रक्षेपित झालेल्या
कार्यक्रमाचे एक परीक्षक
हृदयनाथ मंगेशकर होते.
त्यांनी या कार्यक्रमात
त्यांनी सुरेशबद्दलची एक खरी
आठवण सांगितली. सुरेश
त्याच्या कविताचे, गीतांचे
गजलांचे तालासुरात गायन
करावयाचा त्यामुळे त्यांना
वेगळी चाल देणे अवघड होत असे.
म्हणून सुरेशच्या काव्याचे
ते प्रथम वाचन करावयाचे व त्या
अनुषंगाने ते सुरेशशी भरपूर
चर्चा करीत असत, मगच त्या
काव्यास ते अत्यंत अनुरूप असे
संगीत देत असत. सुरेशला
आकाशदिवा, पतंग, कॅलिडोक्सोप,
पेरिस्कोप उत्तम प्रकारे
बनविता येत असत. हा साधारणत:
१९५० च्या आसपासचा काळ होता.
आकाश दिव्यासाठी तो बासाच्या,
बांबूच्या कमच्या तयार करीत
असे. कॅलिडोक्सोपसाठी
उद्बत्त्यांच्या पुठ्ठय़ाचा
नळा वापरला जात असे. साधारणत:
५०-५० वर्षांपूर्वी १००
उद्बत्त्यांचा एक साधारणत:
दीड इंच व्यासाचा एक फूट
लांबीचा नळा यावयाचा. या
नळ्याचे झाकण व बुड पातळ
पत्र्याचे असे. ते काढून
टाकल्यावर एक पुठ्ठय़ाचा,
अंदाजे एक फूट लांबीचा नळाच
तयार होत असे. अमरावतीमध्ये,
एक नूर मुहम्मद नावाचा
पतंगवाला होता. सुरेश
सुरुवातीस त्याच्याकडून पतंग
विकत घेत असे. तो कसा पतंग
बनवतो. पतंगाचा कागद धाग्याने
सुत्तर कसा बांधतो, कन्ना कसा
बांधतो, याचे निरीक्षण करून
सुरेश पुढे उत्तम प्रकारची
पतंग तयार करू लागला.
पतंगासाठी लागणारा मांजा
सुरेश व त्याचे मित्र घरीच
तयार करीत. त्या काळात
सोडावॉटरच्या बाटल्या या
गोटीच्या असायच्या.
याच्यातील सोडावॉटर
काढण्यासाठी ती गोटी आत
ढकलावी लागत असे. ही गोटी आत
जाताना फीस्सऽऽ असा आवाज
यायचा. सोडावॉटर बाटलीचं बुड
फार जड असायचे. अशा फुटलेल्या
बाटल्या सुरेश 'फेमस सोडा
फॅक्टरी'च्या
इस्माइलभाईकडून आणत असे.
त्याला आमच्या काकाने एका
राजस्थानी राजपुताकडून
त्याला एक पोलादी तलवार भेट
दिली. या तलवारीची धार एवढी
तीक्ष्ण होती, की टांगलेल्या
दुधीभोपळ्याचे (लौकी) एका
वारातच दोन तुकडे होत असे. या
सुमारास 'प्रीझनर ऑफ झेंडा',
'थ्री मस्कीटियर्स' जेमिनीचा
'निशान' या चित्रपटातील
युरपियन प्रकारची तलवारबाजी
फार गाजली होती. तशा
पद्धतीच्या तलवारी मिळत
नसल्याने सुरेशने वेताच्या
दोन छडय़ा घेतल्या व मुठी समोर
एक पातळ लाकडाची दोन चाकं
साधारणत: सहा इंच व्यासाच्या
बसविलेल्या तलवारी तयार
करण्यात आल्यात. आता
सेवानिवृत्त झालेले आय. आय. एम.
अहमदाबादमधील प्राध्यापक
बाबा मोटे याच्याबरोबर
तलवारबाजीचा (फेन्सिंग) सराव
करीत असे. पुढे त्याने
वडिलांचे शिकारी पेशंट नवल
शाह वेलाती यांच्याकडून
'डायना' (जर्मन).२२ एअर गन आणली.
त्यावर तो सराव करू लागला.
त्याचा नेम इतका चांगला झाला,
की एखादी वस्तू टांगून, तिला
झोके दिल्यावर, त्या हलत्या
वस्तूला तो टिपत असे. त्याला
अनेक जागतिक शस्त्रांची व
युद्धांची चांगली माहिती
होती. एखाद्या विषयात आवड
निर्माण झाली तर त्या विषयाची
माहिती अगदी तळापर्यंत जाऊन
संपूर्ण समाधान होईपर्यंत
पाठपुरावा करण्याची वृत्ती
त्याच्यात पहिल्यापासूनच
होती. शब्दांची नजाकत आपल्या
रचनांमधून पकडणारे सुरेश भट
कसे 'हरफनमौला' होते हे
सांगण्यासाठी या आठवणी!
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/2037

हरफनमौला सुरेश : विश्वस्त

गाण्याचा गळा व गाण्यात रुची
या गोष्टी सुरेशमध्ये आहेत; हे
आमच्या आईच्या (ती. कै.
शांताबाई भट) ध्यानात आले.
म्हणून सुरेशच्या गाण्यातील
रुची वाढावी, काही माहिती
व्हावी यासाठी तिने एक बाजाची
पेटी (विश्वास कंपनी, कोलकाता)
आणली आणि त्याला संगीताची
मुळाक्षरे व बाराखडी शिकविणे
सुरू केले. आमची आई ही स्वत:
चांगली पेटी वाजवायची व तिला
संगीताची जाण होती. पुढे काही
वर्षांनंतर सुरेशला पद्धतशीर
गाणे शिकविण्यासाठी
प्रल्हादबुआ नावाचे संगीत
शिक्षक आमच्या घरी येत असत.
त्याची गाण्याची आवड व प्रगती
पाहून आमच्या वडिलांनी (ती. कै.
डॉ. श्री. रं. भट) एच. एम. व्ही.चा
एक ग्रामोफोन (चावीवाला) आणला
होता. ते सुरेशसाठी दर
आठवडय़ातून एक रेकॉर्ड विकत
आणत. आमच्या वडिलांना चांगले
संगीत ऐकण्याचा नाद होता.
त्यामुळे सुरेशला संगीतात
आवड निर्माण झाली. पुढे तो एका
बॅण्डपथकामध्ये काही दिवस
होता आणि तेथेच तो बासरी
वाजविणे शिकला. तो आजारी
पडायचा तेव्हा अंथरुणावर
असताना तो तासन्-तास बासरी
वाजवित असे. साधारणत: १९५२
च्या सुमारास त्याला तबला
शिकावा असे वाटले. म्हणून
अमरावती येथील प्रसिद्ध तबला
शिक्षक उस्ताद लड्डूमियाँ
(महरूम) यांच्याकडे काही महिने
तबला शिकला. पुढे त्याला ढोलक
वाजविण्यात विशेष रुची वाटली.
तो तासनं-तास ढोलक वाजवायचा.
आमचे काका (दिवंगत य. वा. भट) हे
संगीताचे चांगले जाणकार होते.
त्याच्याकडे हिंदुस्थानी
शास्त्रीय संगीतावर, संगीत
विद्वान भातखंडेकृत ग्रंथाचे
सर्व खंड होते. या सर्वाचे
अध्ययन सुरेशने केले होते.
दिवंगत पु. ल. देशपांडेंनी
अत्यंत आदराने ज्यांचा
उल्लेख 'गानसोपान' असा केला
होता, त्या प. पू. गुलाबराव
महाराज यांच्या ग्रंथाची
सुरेशने पारायणे केली होती.
सुरेशला व्यायामाची आवड होती.
तो दंड-बैठका काढायचा.
डबलबारवरती १०० ते १५० डिप्स
मारावयाचा व या व्यायामामुळे
त्याचा दम वाढला, त्याचा उपयोग
त्याला पुढे काव्य गायनासाठी
झाला. आमचे काका जे संगीताचे
जाणकार होते. व्हॉयोलीन उत्तम
वाजवित असत. त्यांनी पंडित
ओंकारनाथ ठाकूरसारख्या
गायकांना साथ केली होती.
त्यांची संगीत क्षेत्रातील
अनेक थोरांशी घसट होती. ते
म्हणत असत, की सुरेश हा
राष्ट्रीय पातळीवरचा गायक
झाला असता. काकांनी पुतण्याचे
केलेले हे कौतुक होते असे
मानले गेले; पण पुढे
अमरावतीच्या एच. व्ही. पी.
एम.च्या प्रांगणामध्ये संगीत
विद्वान हृदयनाथ मंगेशकर
यांचा कार्यक्रम २०
फेब्रुवारी १९८४ ला झाला. हा
कार्यक्रम होता कवीचे शब्द व
संगीतकाराचे स्वर या
कार्यक्रमामध्ये सुरेश
त्याचे गीत गात असताना
मंगेशकरांनी उत्स्फूर्तपणे
पेटी ओढून सहज साथ द्यायला
सुरुवात केली. सुरेशच्या
कविता गायन थांबल्यानंतर
मंगेशकर म्हणाले, की 'भटसाहेब,
इतक्या चांगल्या आवाजात,
तालात व सुरात गातात, हे मला
माहीत नव्हते. नाही तर मी
त्यांना सुरुवातीपासून
साथ-संगत केली असती!' 'सा रे ग म
प' या मागच्या वर्षी
प्रक्षेपित झालेल्या
कार्यक्रमाचे एक परीक्षक
हृदयनाथ मंगेशकर होते.
त्यांनी या कार्यक्रमात
त्यांनी सुरेशबद्दलची एक खरी
आठवण सांगितली. सुरेश
त्याच्या कविताचे, गीतांचे
गजलांचे तालासुरात गायन
करावयाचा त्यामुळे त्यांना
वेगळी चाल देणे अवघड होत असे.
म्हणून सुरेशच्या काव्याचे
ते प्रथम वाचन करावयाचे व त्या
अनुषंगाने ते सुरेशशी भरपूर
चर्चा करीत असत, मगच त्या
काव्यास ते अत्यंत अनुरूप असे
संगीत देत असत. सुरेशला
आकाशदिवा, पतंग, कॅलिडोक्सोप,
पेरिस्कोप उत्तम प्रकारे
बनविता येत असत. हा साधारणत:
१९५० च्या आसपासचा काळ होता.
आकाश दिव्यासाठी तो बासाच्या,
बांबूच्या कमच्या तयार करीत
असे. कॅलिडोक्सोपसाठी
उद्बत्त्यांच्या पुठ्ठय़ाचा
नळा वापरला जात असे. साधारणत:
५०-५० वर्षांपूर्वी १००
उद्बत्त्यांचा एक साधारणत:
दीड इंच व्यासाचा एक फूट
लांबीचा नळा यावयाचा. या
नळ्याचे झाकण व बुड पातळ
पत्र्याचे असे. ते काढून
टाकल्यावर एक पुठ्ठय़ाचा,
अंदाजे एक फूट लांबीचा नळाच
तयार होत असे. अमरावतीमध्ये,
एक नूर मुहम्मद नावाचा
पतंगवाला होता. सुरेश
सुरुवातीस त्याच्याकडून पतंग
विकत घेत असे. तो कसा पतंग
बनवतो. पतंगाचा कागद धाग्याने
सुत्तर कसा बांधतो, कन्ना कसा
बांधतो, याचे निरीक्षण करून
सुरेश पुढे उत्तम प्रकारची
पतंग तयार करू लागला.
पतंगासाठी लागणारा मांजा
सुरेश व त्याचे मित्र घरीच
तयार करीत. त्या काळात
सोडावॉटरच्या बाटल्या या
गोटीच्या असायच्या.
याच्यातील सोडावॉटर
काढण्यासाठी ती गोटी आत
ढकलावी लागत असे. ही गोटी आत
जाताना फीस्सऽऽ असा आवाज
यायचा. सोडावॉटर बाटलीचं बुड
फार जड असायचे. अशा फुटलेल्या
बाटल्या सुरेश 'फेमस सोडा
फॅक्टरी'च्या
इस्माइलभाईकडून आणत असे.
त्याला आमच्या काकाने एका
राजस्थानी राजपुताकडून
त्याला एक पोलादी तलवार भेट
दिली. या तलवारीची धार एवढी
तीक्ष्ण होती, की टांगलेल्या
दुधीभोपळ्याचे (लौकी) एका
वारातच दोन तुकडे होत असे. या
सुमारास 'प्रीझनर ऑफ झेंडा',
'थ्री मस्कीटियर्स' जेमिनीचा
'निशान' या चित्रपटातील
युरपियन प्रकारची तलवारबाजी
फार गाजली होती. तशा
पद्धतीच्या तलवारी मिळत
नसल्याने सुरेशने वेताच्या
दोन छडय़ा घेतल्या व मुठी समोर
एक पातळ लाकडाची दोन चाकं
साधारणत: सहा इंच व्यासाच्या
बसविलेल्या तलवारी तयार
करण्यात आल्यात. आता
सेवानिवृत्त झालेले आय. आय. एम.
अहमदाबादमधील प्राध्यापक
बाबा मोटे याच्याबरोबर
तलवारबाजीचा (फेन्सिंग) सराव
करीत असे. पुढे त्याने
वडिलांचे शिकारी पेशंट नवल
शाह वेलाती यांच्याकडून
'डायना' (जर्मन).२२ एअर गन आणली.
त्यावर तो सराव करू लागला.
त्याचा नेम इतका चांगला झाला,
की एखादी वस्तू टांगून, तिला
झोके दिल्यावर, त्या हलत्या
वस्तूला तो टिपत असे. त्याला
अनेक जागतिक शस्त्रांची व
युद्धांची चांगली माहिती
होती. एखाद्या विषयात आवड
निर्माण झाली तर त्या विषयाची
माहिती अगदी तळापर्यंत जाऊन
संपूर्ण समाधान होईपर्यंत
पाठपुरावा करण्याची वृत्ती
त्याच्यात पहिल्यापासूनच
होती. शब्दांची नजाकत आपल्या
रचनांमधून पकडणारे सुरेश भट
कसे 'हरफनमौला' होते हे
सांगण्यासाठी या आठवणी!
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/2037

हरफनमौला सुरेश : विश्वस्त

गाण्याचा गळा व गाण्यात रुची
या गोष्टी सुरेशमध्ये आहेत; हे
आमच्या आईच्या (ती. कै.
शांताबाई भट) ध्यानात आले.
म्हणून सुरेशच्या गाण्यातील
रुची वाढावी, काही माहिती
व्हावी यासाठी तिने एक बाजाची
पेटी (विश्वास कंपनी, कोलकाता)
आणली आणि त्याला संगीताची
मुळाक्षरे व बाराखडी शिकविणे
सुरू केले. आमची आई ही स्वत:
चांगली पेटी वाजवायची व तिला
संगीताची जाण होती. पुढे काही
वर्षांनंतर सुरेशला पद्धतशीर
गाणे शिकविण्यासाठी
प्रल्हादबुआ नावाचे संगीत
शिक्षक आमच्या घरी येत असत.
त्याची गाण्याची आवड व प्रगती
पाहून आमच्या वडिलांनी (ती. कै.
डॉ. श्री. रं. भट) एच. एम. व्ही.चा
एक ग्रामोफोन (चावीवाला) आणला
होता. ते सुरेशसाठी दर
आठवडय़ातून एक रेकॉर्ड विकत
आणत. आमच्या वडिलांना चांगले
संगीत ऐकण्याचा नाद होता.
त्यामुळे सुरेशला संगीतात
आवड निर्माण झाली. पुढे तो एका
बॅण्डपथकामध्ये काही दिवस
होता आणि तेथेच तो बासरी
वाजविणे शिकला. तो आजारी
पडायचा तेव्हा अंथरुणावर
असताना तो तासन्-तास बासरी
वाजवित असे. साधारणत: १९५२
च्या सुमारास त्याला तबला
शिकावा असे वाटले. म्हणून
अमरावती येथील प्रसिद्ध तबला
शिक्षक उस्ताद लड्डूमियाँ
(महरूम) यांच्याकडे काही महिने
तबला शिकला. पुढे त्याला ढोलक
वाजविण्यात विशेष रुची वाटली.
तो तासनं-तास ढोलक वाजवायचा.
आमचे काका (दिवंगत य. वा. भट) हे
संगीताचे चांगले जाणकार होते.
त्याच्याकडे हिंदुस्थानी
शास्त्रीय संगीतावर, संगीत
विद्वान भातखंडेकृत ग्रंथाचे
सर्व खंड होते. या सर्वाचे
अध्ययन सुरेशने केले होते.
दिवंगत पु. ल. देशपांडेंनी
अत्यंत आदराने ज्यांचा
उल्लेख 'गानसोपान' असा केला
होता, त्या प. पू. गुलाबराव
महाराज यांच्या ग्रंथाची
सुरेशने पारायणे केली होती.
सुरेशला व्यायामाची आवड होती.
तो दंड-बैठका काढायचा.
डबलबारवरती १०० ते १५० डिप्स
मारावयाचा व या व्यायामामुळे
त्याचा दम वाढला, त्याचा उपयोग
त्याला पुढे काव्य गायनासाठी
झाला. आमचे काका जे संगीताचे
जाणकार होते. व्हॉयोलीन उत्तम
वाजवित असत. त्यांनी पंडित
ओंकारनाथ ठाकूरसारख्या
गायकांना साथ केली होती.
त्यांची संगीत क्षेत्रातील
अनेक थोरांशी घसट होती. ते
म्हणत असत, की सुरेश हा
राष्ट्रीय पातळीवरचा गायक
झाला असता. काकांनी पुतण्याचे
केलेले हे कौतुक होते असे
मानले गेले; पण पुढे
अमरावतीच्या एच. व्ही. पी.
एम.च्या प्रांगणामध्ये संगीत
विद्वान हृदयनाथ मंगेशकर
यांचा कार्यक्रम २०
फेब्रुवारी १९८४ ला झाला. हा
कार्यक्रम होता कवीचे शब्द व
संगीतकाराचे स्वर या
कार्यक्रमामध्ये सुरेश
त्याचे गीत गात असताना
मंगेशकरांनी उत्स्फूर्तपणे
पेटी ओढून सहज साथ द्यायला
सुरुवात केली. सुरेशच्या
कविता गायन थांबल्यानंतर
मंगेशकर म्हणाले, की 'भटसाहेब,
इतक्या चांगल्या आवाजात,
तालात व सुरात गातात, हे मला
माहीत नव्हते. नाही तर मी
त्यांना सुरुवातीपासून
साथ-संगत केली असती!' 'सा रे ग म
प' या मागच्या वर्षी
प्रक्षेपित झालेल्या
कार्यक्रमाचे एक परीक्षक
हृदयनाथ मंगेशकर होते.
त्यांनी या कार्यक्रमात
त्यांनी सुरेशबद्दलची एक खरी
आठवण सांगितली. सुरेश
त्याच्या कविताचे, गीतांचे
गजलांचे तालासुरात गायन
करावयाचा त्यामुळे त्यांना
वेगळी चाल देणे अवघड होत असे.
म्हणून सुरेशच्या काव्याचे
ते प्रथम वाचन करावयाचे व त्या
अनुषंगाने ते सुरेशशी भरपूर
चर्चा करीत असत, मगच त्या
काव्यास ते अत्यंत अनुरूप असे
संगीत देत असत. सुरेशला
आकाशदिवा, पतंग, कॅलिडोक्सोप,
पेरिस्कोप उत्तम प्रकारे
बनविता येत असत. हा साधारणत:
१९५० च्या आसपासचा काळ होता.
आकाश दिव्यासाठी तो बासाच्या,
बांबूच्या कमच्या तयार करीत
असे. कॅलिडोक्सोपसाठी
उद्बत्त्यांच्या पुठ्ठय़ाचा
नळा वापरला जात असे. साधारणत:
५०-५० वर्षांपूर्वी १००
उद्बत्त्यांचा एक साधारणत:
दीड इंच व्यासाचा एक फूट
लांबीचा नळा यावयाचा. या
नळ्याचे झाकण व बुड पातळ
पत्र्याचे असे. ते काढून
टाकल्यावर एक पुठ्ठय़ाचा,
अंदाजे एक फूट लांबीचा नळाच
तयार होत असे. अमरावतीमध्ये,
एक नूर मुहम्मद नावाचा
पतंगवाला होता. सुरेश
सुरुवातीस त्याच्याकडून पतंग
विकत घेत असे. तो कसा पतंग
बनवतो. पतंगाचा कागद धाग्याने
सुत्तर कसा बांधतो, कन्ना कसा
बांधतो, याचे निरीक्षण करून
सुरेश पुढे उत्तम प्रकारची
पतंग तयार करू लागला.
पतंगासाठी लागणारा मांजा
सुरेश व त्याचे मित्र घरीच
तयार करीत. त्या काळात
सोडावॉटरच्या बाटल्या या
गोटीच्या असायच्या.
याच्यातील सोडावॉटर
काढण्यासाठी ती गोटी आत
ढकलावी लागत असे. ही गोटी आत
जाताना फीस्सऽऽ असा आवाज
यायचा. सोडावॉटर बाटलीचं बुड
फार जड असायचे. अशा फुटलेल्या
बाटल्या सुरेश 'फेमस सोडा
फॅक्टरी'च्या
इस्माइलभाईकडून आणत असे.
त्याला आमच्या काकाने एका
राजस्थानी राजपुताकडून
त्याला एक पोलादी तलवार भेट
दिली. या तलवारीची धार एवढी
तीक्ष्ण होती, की टांगलेल्या
दुधीभोपळ्याचे (लौकी) एका
वारातच दोन तुकडे होत असे. या
सुमारास 'प्रीझनर ऑफ झेंडा',
'थ्री मस्कीटियर्स' जेमिनीचा
'निशान' या चित्रपटातील
युरपियन प्रकारची तलवारबाजी
फार गाजली होती. तशा
पद्धतीच्या तलवारी मिळत
नसल्याने सुरेशने वेताच्या
दोन छडय़ा घेतल्या व मुठी समोर
एक पातळ लाकडाची दोन चाकं
साधारणत: सहा इंच व्यासाच्या
बसविलेल्या तलवारी तयार
करण्यात आल्यात. आता
सेवानिवृत्त झालेले आय. आय. एम.
अहमदाबादमधील प्राध्यापक
बाबा मोटे याच्याबरोबर
तलवारबाजीचा (फेन्सिंग) सराव
करीत असे. पुढे त्याने
वडिलांचे शिकारी पेशंट नवल
शाह वेलाती यांच्याकडून
'डायना' (जर्मन).२२ एअर गन आणली.
त्यावर तो सराव करू लागला.
त्याचा नेम इतका चांगला झाला,
की एखादी वस्तू टांगून, तिला
झोके दिल्यावर, त्या हलत्या
वस्तूला तो टिपत असे. त्याला
अनेक जागतिक शस्त्रांची व
युद्धांची चांगली माहिती
होती. एखाद्या विषयात आवड
निर्माण झाली तर त्या विषयाची
माहिती अगदी तळापर्यंत जाऊन
संपूर्ण समाधान होईपर्यंत
पाठपुरावा करण्याची वृत्ती
त्याच्यात पहिल्यापासूनच
होती. शब्दांची नजाकत आपल्या
रचनांमधून पकडणारे सुरेश भट
कसे 'हरफनमौला' होते हे
सांगण्यासाठी या आठवणी!
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/2037

हरफनमौला सुरेश : विश्वस्त

गाण्याचा गळा व गाण्यात रुची
या गोष्टी सुरेशमध्ये आहेत; हे
आमच्या आईच्या (ती. कै.
शांताबाई भट) ध्यानात आले.
म्हणून सुरेशच्या गाण्यातील
रुची वाढावी, काही माहिती
व्हावी यासाठी तिने एक बाजाची
पेटी (विश्वास कंपनी, कोलकाता)
आणली आणि त्याला संगीताची
मुळाक्षरे व बाराखडी शिकविणे
सुरू केले. आमची आई ही स्वत:
चांगली पेटी वाजवायची व तिला
संगीताची जाण होती. पुढे काही
वर्षांनंतर सुरेशला पद्धतशीर
गाणे शिकविण्यासाठी
प्रल्हादबुआ नावाचे संगीत
शिक्षक आमच्या घरी येत असत.
त्याची गाण्याची आवड व प्रगती
पाहून आमच्या वडिलांनी (ती. कै.
डॉ. श्री. रं. भट) एच. एम. व्ही.चा
एक ग्रामोफोन (चावीवाला) आणला
होता. ते सुरेशसाठी दर
आठवडय़ातून एक रेकॉर्ड विकत
आणत. आमच्या वडिलांना चांगले
संगीत ऐकण्याचा नाद होता.
त्यामुळे सुरेशला संगीतात
आवड निर्माण झाली. पुढे तो एका
बॅण्डपथकामध्ये काही दिवस
होता आणि तेथेच तो बासरी
वाजविणे शिकला. तो आजारी
पडायचा तेव्हा अंथरुणावर
असताना तो तासन्-तास बासरी
वाजवित असे. साधारणत: १९५२
च्या सुमारास त्याला तबला
शिकावा असे वाटले. म्हणून
अमरावती येथील प्रसिद्ध तबला
शिक्षक उस्ताद लड्डूमियाँ
(महरूम) यांच्याकडे काही महिने
तबला शिकला. पुढे त्याला ढोलक
वाजविण्यात विशेष रुची वाटली.
तो तासनं-तास ढोलक वाजवायचा.
आमचे काका (दिवंगत य. वा. भट) हे
संगीताचे चांगले जाणकार होते.
त्याच्याकडे हिंदुस्थानी
शास्त्रीय संगीतावर, संगीत
विद्वान भातखंडेकृत ग्रंथाचे
सर्व खंड होते. या सर्वाचे
अध्ययन सुरेशने केले होते.
दिवंगत पु. ल. देशपांडेंनी
अत्यंत आदराने ज्यांचा
उल्लेख 'गानसोपान' असा केला
होता, त्या प. पू. गुलाबराव
महाराज यांच्या ग्रंथाची
सुरेशने पारायणे केली होती.
सुरेशला व्यायामाची आवड होती.
तो दंड-बैठका काढायचा.
डबलबारवरती १०० ते १५० डिप्स
मारावयाचा व या व्यायामामुळे
त्याचा दम वाढला, त्याचा उपयोग
त्याला पुढे काव्य गायनासाठी
झाला. आमचे काका जे संगीताचे
जाणकार होते. व्हॉयोलीन उत्तम
वाजवित असत. त्यांनी पंडित
ओंकारनाथ ठाकूरसारख्या
गायकांना साथ केली होती.
त्यांची संगीत क्षेत्रातील
अनेक थोरांशी घसट होती. ते
म्हणत असत, की सुरेश हा
राष्ट्रीय पातळीवरचा गायक
झाला असता. काकांनी पुतण्याचे
केलेले हे कौतुक होते असे
मानले गेले; पण पुढे
अमरावतीच्या एच. व्ही. पी.
एम.च्या प्रांगणामध्ये संगीत
विद्वान हृदयनाथ मंगेशकर
यांचा कार्यक्रम २०
फेब्रुवारी १९८४ ला झाला. हा
कार्यक्रम होता कवीचे शब्द व
संगीतकाराचे स्वर या
कार्यक्रमामध्ये सुरेश
त्याचे गीत गात असताना
मंगेशकरांनी उत्स्फूर्तपणे
पेटी ओढून सहज साथ द्यायला
सुरुवात केली. सुरेशच्या
कविता गायन थांबल्यानंतर
मंगेशकर म्हणाले, की 'भटसाहेब,
इतक्या चांगल्या आवाजात,
तालात व सुरात गातात, हे मला
माहीत नव्हते. नाही तर मी
त्यांना सुरुवातीपासून
साथ-संगत केली असती!' 'सा रे ग म
प' या मागच्या वर्षी
प्रक्षेपित झालेल्या
कार्यक्रमाचे एक परीक्षक
हृदयनाथ मंगेशकर होते.
त्यांनी या कार्यक्रमात
त्यांनी सुरेशबद्दलची एक खरी
आठवण सांगितली. सुरेश
त्याच्या कविताचे, गीतांचे
गजलांचे तालासुरात गायन
करावयाचा त्यामुळे त्यांना
वेगळी चाल देणे अवघड होत असे.
म्हणून सुरेशच्या काव्याचे
ते प्रथम वाचन करावयाचे व त्या
अनुषंगाने ते सुरेशशी भरपूर
चर्चा करीत असत, मगच त्या
काव्यास ते अत्यंत अनुरूप असे
संगीत देत असत. सुरेशला
आकाशदिवा, पतंग, कॅलिडोक्सोप,
पेरिस्कोप उत्तम प्रकारे
बनविता येत असत. हा साधारणत:
१९५० च्या आसपासचा काळ होता.
आकाश दिव्यासाठी तो बासाच्या,
बांबूच्या कमच्या तयार करीत
असे. कॅलिडोक्सोपसाठी
उद्बत्त्यांच्या पुठ्ठय़ाचा
नळा वापरला जात असे. साधारणत:
५०-५० वर्षांपूर्वी १००
उद्बत्त्यांचा एक साधारणत:
दीड इंच व्यासाचा एक फूट
लांबीचा नळा यावयाचा. या
नळ्याचे झाकण व बुड पातळ
पत्र्याचे असे. ते काढून
टाकल्यावर एक पुठ्ठय़ाचा,
अंदाजे एक फूट लांबीचा नळाच
तयार होत असे. अमरावतीमध्ये,
एक नूर मुहम्मद नावाचा
पतंगवाला होता. सुरेश
सुरुवातीस त्याच्याकडून पतंग
विकत घेत असे. तो कसा पतंग
बनवतो. पतंगाचा कागद धाग्याने
सुत्तर कसा बांधतो, कन्ना कसा
बांधतो, याचे निरीक्षण करून
सुरेश पुढे उत्तम प्रकारची
पतंग तयार करू लागला.
पतंगासाठी लागणारा मांजा
सुरेश व त्याचे मित्र घरीच
तयार करीत. त्या काळात
सोडावॉटरच्या बाटल्या या
गोटीच्या असायच्या.
याच्यातील सोडावॉटर
काढण्यासाठी ती गोटी आत
ढकलावी लागत असे. ही गोटी आत
जाताना फीस्सऽऽ असा आवाज
यायचा. सोडावॉटर बाटलीचं बुड
फार जड असायचे. अशा फुटलेल्या
बाटल्या सुरेश 'फेमस सोडा
फॅक्टरी'च्या
इस्माइलभाईकडून आणत असे.
त्याला आमच्या काकाने एका
राजस्थानी राजपुताकडून
त्याला एक पोलादी तलवार भेट
दिली. या तलवारीची धार एवढी
तीक्ष्ण होती, की टांगलेल्या
दुधीभोपळ्याचे (लौकी) एका
वारातच दोन तुकडे होत असे. या
सुमारास 'प्रीझनर ऑफ झेंडा',
'थ्री मस्कीटियर्स' जेमिनीचा
'निशान' या चित्रपटातील
युरपियन प्रकारची तलवारबाजी
फार गाजली होती. तशा
पद्धतीच्या तलवारी मिळत
नसल्याने सुरेशने वेताच्या
दोन छडय़ा घेतल्या व मुठी समोर
एक पातळ लाकडाची दोन चाकं
साधारणत: सहा इंच व्यासाच्या
बसविलेल्या तलवारी तयार
करण्यात आल्यात. आता
सेवानिवृत्त झालेले आय. आय. एम.
अहमदाबादमधील प्राध्यापक
बाबा मोटे याच्याबरोबर
तलवारबाजीचा (फेन्सिंग) सराव
करीत असे. पुढे त्याने
वडिलांचे शिकारी पेशंट नवल
शाह वेलाती यांच्याकडून
'डायना' (जर्मन).२२ एअर गन आणली.
त्यावर तो सराव करू लागला.
त्याचा नेम इतका चांगला झाला,
की एखादी वस्तू टांगून, तिला
झोके दिल्यावर, त्या हलत्या
वस्तूला तो टिपत असे. त्याला
अनेक जागतिक शस्त्रांची व
युद्धांची चांगली माहिती
होती. एखाद्या विषयात आवड
निर्माण झाली तर त्या विषयाची
माहिती अगदी तळापर्यंत जाऊन
संपूर्ण समाधान होईपर्यंत
पाठपुरावा करण्याची वृत्ती
त्याच्यात पहिल्यापासूनच
होती. शब्दांची नजाकत आपल्या
रचनांमधून पकडणारे सुरेश भट
कसे 'हरफनमौला' होते हे
सांगण्यासाठी या आठवणी!
'सुरेशभट.इन'वरील दुवा:
http://www.sureshbhat.in/node/